Hàng năm, từ ngày 25 đến ngày cuối cùng của tháng Chạp, ai có dịp về các thôn, buôn người Chăm H’roi ở huyện Đồng Xuân sẽ gặp không khí rộn ràng của lễ cúng đổ đầu (Tết Đổ đầu - tiếng Chăm H’roi gọi là Quoai chơ ruh a kơh) - một nghi lễ truyền thống của người Chăm từ bao đời nay.

Tiết mục trình diễn lễ Đổ đầu của người Chăm H’Roi tại một ngày hội văn hóa - Ảnh: M.M.TÂM

Lễ Đổ đầu của người Chăm H’roi thường thấy ở các thôn Hà Rai (xã Xuân Lãnh); Phú Tiến, Phú Giang (xã Phú Mỡ). Đây là một lễ thức dân dã, hàm chứa ý nghĩa sâu xa của một cộng đồng dân tộc.

Theo già làng Oi Thứ ở thôn Hà Rai, người Kinh có phong tục thờ cúng, còn dân tộc Chăm H’roi chỉ có cúng chứ không có thờ. Lễ Đổ đầu như một lễ cúng tất niên theo quan niệm của người Chăm H’roi nhằm tỏ lòng biết ơn Giàng và các thần linh đã phù hộ cho mọi người “sáng cái đầu, mạnh cái tay, khỏe đôi chân” trong một năm lao động.

Vào những ngày cuối năm âm lịch, các làng dân tộc Chăm H’roi, gia đình nào cũng chuẩn bị cho Tết Đổ đầu. Đàn ông sửa sang nhà cửa, chuồng trại chăn nuôi bò, heo, lau chùi dụng cụ sản xuất như cày bừa, rìu rựa, chày cối… Phụ nữ hoàn tất việc dệt thổ cẩm, dọn dẹp những việc nội trợ dở dang, lau rửa nồi niêu chén đĩa; chuẩn bị con gà, chóe rượu ngon, bánh tét, trầu cau và những vật dụng cần thiết cho lễ Đổ đầu.

Ngày Tết Đổ đầu diễn ra từ 25 đến cuối tháng Chạp. Vật tế lễ thường là ché rượu ngon nhất, một con gà cồ to, nồi cơm lúa mới, bánh trái, hoa quả. Lễ được tiến hành trong từng gia đình. Ngày chính thức tiến hành lễ cúng, từ sáng sớm tinh mơ chủ gia ra đứng giữa sân nhà chắp tay khấn vái trời đất: “Hôm nay, gia đình cúng lễ Đổ đầu, xin phép các thần linh được lên chòi rinh (kho thóc) mang lúa về giã gạo nấu cơm mới, xin phép được lên đầu con suối lấy bầu nước tinh khiết từ nguồn nước mạch rừng, được cắt tiết gà để tiến hành lễ cúng phép đổ đầu của gia đình”.

Thầy cúng thắp đèn sáp ong vấn trên cần rượu, mọi người trong gia đình ngồi tề tựu nghiêm trang bên mâm cúng; đàn ông ngồi bên trái, phụ nữ ngồi bên phải nhìn từ cửa vào. Tất cả chờ đợi, lắng nghe lời khấn thiêng của thầy cúng đang hành lễ. Thầy cúng vừa khấn, vừa bốc một nắm gạo vãi lên mời Giàng pơkah, Giàng Pơsưh về tiễn năm cũ sắp hết, mừng năm mới đến, mừng gia đình mạnh khỏe; nhờ Giàng phù giúp dân làng, gia đình có được mùa màng bội thu. Thầy cúng lại lấy nắm gạo thứ hai vãi ra tứ phía mời thần núi, thần suối, thần sông, thần trông giữ rẫy đồng, mời ông bà tổ tiên họ hàng Atâu về cùng con cháu hưởng lễ Đổ đầu của gia đình.

Sau lời khấn vái của thầy cúng, vào thời điểm được xem là Giàng, thần linh tổ tiên đang thưởng thức vật tế thì thầy cúng thực hiện phép đổ đầu. Thầy cúng lấy chén rượu hòa với huyết gà tươi đổ một vài giọt trên đầu, lên trán người chủ gia đình, rồi tiếp tục làm như vậy cho các thành viên trong gia đình với lời chúc mừng năm mới được khỏe mạnh, sản xuất của cải thật nhiều, lúa ngập đầy chòi, trâu bò, heo gà đầy đàn.

Xong lễ cúng, gia đình bày thịt gà, rượu cần mời bà con hàng xóm cùng gia đình ăn uống chúc mừng, chuyện trò vui vẻ. Trong ngày Đổ đầu, những gia đình có nhiều đóng góp đáng kể đối với xóm làng, đội cồng chiêng của làng sẽ đến tổ chức hát múa chúc mừng, chung vui tưng bừng như một ngày hội.

MẠNH MINH TÂM