Mới đây, 20 cây xoài trong khuôn viên Di tích lịch sử - nghệ thuật Chùa Từ Quang được công nhận là Cây di sản Việt Nam, thêm một lần nữa cho thấy sự giàu có về di sản văn hóa trên vùng đất Tuy An. Nhiều di sản văn hóa trên vùng đất này trở thành biểu trưng cho văn hóa tinh thần của người dân đất Phú.

Đông đảo nhân dân các nơi về dâng hương và xem hội đền Lê Thành Phương - Ảnh: T.QUỚI

Phú Yên có 18 di tích, thắng cảnh được công nhận di tích cấp quốc gia thì ở Tuy An đã có 7 di tích; cùng với 6/21 di tích cấp tỉnh. Đây là địa phương có số lượng di tích lớn nhất trong kho tàng di sản văn hóa của tỉnh.

Hầu như ở mọi nơi trên vùng đất Tuy An, nơi đâu cũng thấy thành quách, công trình kiến trúc, dấu ấn lịch sử, văn hóa, tinh thần yêu nước, đấu tranh chống giặc ngoại xâm của quân và dân Phú Yên đều được lưu lại, nhắc nhở, giáo dục cho thế hệ sau. Thêm vào đó, hằng năm, vào đầu mùa xuân, người dân khắp nơi trong tỉnh lại đổ về Tuy An để vui Lễ hội Đua ngựa Gò Thì Thùng, Lễ hội Đền thờ Lê Thành Phương, Lễ hội Chùa Từ Quang với nhiều trò chơi dân gian như: kéo co, đi cà kheo, bịt mắt bắt dê, đẩy gậy… và như thế truyền thống lịch sử của người Phú Yên mãi lưu truyền.

Chị Nguyễn Thị Vân, Phó giám đốc Trung Văn hóa - Thông tin - Thể thao huyện Tuy An cho biết: “Tuy An là vùng đất giàu truyền thống lịch sử, huyện đang chuẩn bị cho lễ đón nhận Di tích lịch sử cấp tỉnh Vụ thảm sát 3 thôn Hội Sơn, Diêm Hội, Phú Thường (xã An Hòa). Phòng Văn hóa - Thông tin huyện đang trong quá trình lập hồ sơ công nhận di tích lịch sử tại các xã An Định, An Dân và An Cư”.

Nói về di sản văn hóa Tuy An phải kể đến bộ đàn đá (được phát hiện tại núi Một, xã An Nghiệp) và cặp kèn đá (phát hiện tại thôn Phú Cần, xã An Thọ) là hai cổ nhạc cụ cổ có thang âm chuẩn nhất trong số các di vật khảo cổ cùng loại ở Việt Nam, đang được UBND tỉnh đề nghị công nhận là Bảo vật quốc gia.

Những di vật cổ này không chỉ tiêu biểu cho văn hóa của vùng đất mà giá trị nghệ thuật, khoa học của nó còn mở ra nhiều điều thú vị về văn hóa của cả khu vực Đông Nam Á thời tiền sử. Đàn đá, kèn đá Tuy An đã thu hút nhiều nhà khoa học, nhà nghiên cứu văn hóa, âm nhạc về Phú Yên để tìm hiểu, nghiên cứu, trong đó có Giáo sư, tiến sĩ nhạc học Trần Quang Hải (con giáo sư Trần Văn Khê) đến từ Trung tâm Nghiên cứu khoa học quốc gia Pháp. Đàn đá, kèn đá Tuy An là sản phẩm độc đáo từ bàn tay và khối óc của người Phú Yên xưa đã vượt ranh giới Việt Nam vang xa đến với bạn bè quốc tế.

Mới đây, tháng 11/2013, quần thể 20 cây xoài trong khuôn viên Khu Di tích lịch sử - nghệ thuật Chùa Từ Quang cho quả ngọt thơm, để “tiến vua” được Hội Bảo vệ thiên nhiên và môi trường Việt Nam công nhận là Cây di sản Việt Nam. Thêm một lần nữa, Tuy An trở thành miền đất hấp dẫn, mời gọi du khách ưa du lịch văn hóa.

Danh thắng quốc gia Gành Đá Đĩa, ngọn núi đá có cấu tạo tự nhiên kỳ lạ với những khối đá lục giác, ngũ giác dựng đứng thành từng cột khít nhau tựa như những chồng đĩa khổng lồ do bàn tay tạo hóa cố ý sắp đặt trêu đùa sóng biển; Di tích thắng cảnh quốc gia Đầm Ô Loan mang vẻ đẹp của một con chim phượng đang xòe cánh vừa lưu luyến đất liền, vừa vươn ra biển cả với nhiều loại hải sản quý: sò huyết, hàu, cua hoàng đế… Cứ vào mùng 7 tết, Lễ hội Đua thuyền Đầm Ô Loan diễn ra thu hút hàng ngàn du khách khắp nơi về xem và thưởng thức hải sản. Chị Thanh Ngân (một du khách từ TP Hồ Chí Minh) hào hứng nói: “Một bên núi, một bên biển, cùng những thắng cảnh đẹp, Tuy An quả là vùng đất quyến rũ du khách ngay khi đặt chân tới đây”.

Theo đề án Phân cấp quản lý di tích - thắng cảnh của tỉnh, Di tích danh thắng Gành Đá Đĩa, Di tích khảo cổ Thành An Thổ do Sở VH-TT-DL quản lý; 5 di tích quốc gia còn lại và 6 di tích cấp tỉnh trên địa bàn do UBND huyện quản lý. Mới đây, UBND huyện Tuy An cũng phê duyệt đề án Quản lý di tích - danh thắng trên địa bàn huyện nhằm giải quyết cơ bản giữa yêu cầu bảo tồn di sản văn hóa với phát triển kinh tế - xã hội; tạo cơ sở cho việc định hướng bảo tồn, phát huy giá trị theo hướng xã hội hóa; khuyến khích và tạo điều kiện cho các tổ chức cá nhân có di tích tham gia bảo vệ và phát huy giá trị di tích. Ông Lê Cao Bằng, Trưởng phòng Văn hóa - Thông tin huyện Tuy An cho biết: Việc thực hiện đề án phân cấp, quản lý này nhằm nâng cao hiệu quả trong việc bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị di tích; các di tích cấp tỉnh ở địa phương nào thì chính quyền địa phương đó trực tiếp quản lý giúp giải quyết được những hạn chế do sự dàn trải địa điểm di tích, quá trình xuống cấp của các di tích lịch sử lâu đời đang rất cần sự chung sức của cộng đồng dân cư trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị di tích. Phòng Văn hóa - Thông tin huyện đang tham mưu để UBND huyện Tuy An phục chế đàn đá, kèn đá. Đàn đá, kèn đá là linh hồn của vùng đất Tuy An cùng các di sản văn hóa phi vật thể là những tài sản phong phú mà ngành Văn hóa huyện Tuy An đang tìm cách bảo tồn và quảng bá.

Có thể nói Tuy An là cái nôi di sản văn hóa của tỉnh Phú Yên, đáp ứng nhu cầu thụ hưởng văn hóa, giáo dục truyền thống trong nhân dân. Kho tàng di sản văn hóa ở Tuy An nếu được các cấp ngành có liên quan quan tâm và đầu tư đúng mức, đây sẽ là vùng đất màu mỡ để phát triển du lịch văn hóa.

DIỆU ANH