Gần đây, cộng đồng người Tày, Nùng trên địa bàn xã Ea Ly (Sông Hinh) thường xuyên mang loại hình nghệ thuật dân ca truyền thống đặc trưng của dân tộc mình là hát then tham dự các buổi sinh hoạt văn nghệ của huyện và được cộng đồng hưởng ứng rộng rãi. Hát then không chỉ là nét đẹp mang bản sắc của người Tày, Nùng mà còn là tài sản quý giá tạo nên sự đa dạng văn hóa đa sắc tộc cho vùng đất Sông Hinh.
Tiết mục hát then của Đoàn nghệ thuật huyện Sông Hinh tại Ngày hội Văn hóa - Thể thao - Du lịch Phú Yên lần VIII năm 2013 - Ảnh: T.DIỆU
Xã Ea Ly hiện có hơn 60% đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống, trong đó, có khoảng 600 hộ người Tày, Nùng (chiếm khoảng 40%). Trên đường di cư vào Phú Yên, làn điệu then trở thành điểm tựa tinh thần giúp họ vượt qua những ngày tháng khó khăn, vất vả. Hiện nay, khi kinh tế đã ổn định, bà con người Tày, Nùng trên địa bàn xã Ea Ly mong muốn được hát, truyền dạy hát then một cách rộng rãi.
Theo lời kể của bà con nơi đây, hát then được công nhận là loại hình diễn xướng dân gian lâu đời của cộng đồng dân tộc Tày, Nùng xuất xứ từ tỉnh Cao Bằng. Theo tiếng Tày, then có nghĩa là trời, vì thế hát then gắn chặt với các sinh hoạt tín ngưỡng cầu khấn, cảm tạ trời đất, giải hạn… Hát then không chỉ có ca mà còn có nhạc (nhạc cụ không thể thiếu là cây đàn tính), múa và diễn trò. Ngoài hát trong các nghi lễ, then còn được hát ở hội chơi và sinh hoạt văn nghệ thường ngày như: hội lồng tồng, mừng nhà mới, tảo mộ, đám cưới…
Hiện nay ở xã Ea Ly đã thành lập được 2 câu lạc bộ (CLB) hát then trực thuộc sự quản lý của Hội Văn học nghệ thuật huyện Sông Hinh. Đó là CLB Hát then thôn Tân Lập với 14 thành viên và CLB Hát then Hội người cao tuổi xã Ea Ly với 12 thành viên tham gia sinh hoạt thường xuyên.
Ông Nguyễn Bình Sao 58 tuổi, là người nhiều tuổi nhất trong CLB Hát then thôn Tân Lập đang đảm nhận việc truyền dạy hát then cho lớp con cháu. Ông kể: “Quê tôi ở Lạng Sơn, hát then không thể thiếu trong sinh hoạt văn hóa, tín ngưỡng của cộng đồng Tày, Nùng ở đây. Từ nhỏ đã tiếp xúc với tiếng đàn tính và điệu hát then ngọt ngào nên hầu như chúng tôi ai cũng biết đàn hát. Vào Sông Hinh định cư, chúng tôi ít có dịp để hát then trong sinh hoạt văn nghệ thường ngày nên lớp con cháu lãng quên dần. Mình biết nghề nên phải truyền dạy lại thôi”.
Cái khó của hát then là người thể hiện vừa phải biết hát, vừa phải biết đàn tính. Học đàn phải có khiếu và luyện tập nhiều. Cái khó nữa là ở Phú Yên không thể mua được đàn, có người còn về tận miền Bắc mới mua được đàn. Cũng may, ở thôn Tân Lập, ông Sao biết làm ra cây đàn tính.
Ông nói, đàn tính có cần đàn làm bằng gỗ chắc, nhẹ và thẳng. Bầu đàn làm bằng nửa quả bầu tròn khô dày, đều. Đàn có 3 dây làm bằng ni lông khi đánh lên âm thanh êm dịu, thanh thoát là đã tạo ra cây đàn tốt.
Bà Lương Thị Hỷ, CLB Hát then thôn Tân Lập vừa đàn, vừa hát bài Lời cây đàn tính: Ngọt ngào như tiếng suối ngàn reo/ấm áp hơn muôn ngọn lửa hồng/ngọt ngào hơn muôn ngàn lời ca/là tiếng đàn tính quê hương/cây đàn tính năm xưa/đã theo anh đi khắp các chiến trường/trên đỉnh Trường Sơn hòa lời ca chiến thắng/có cây đàn Việt Bắc thủy chung… Giọng hát bà Hỷ nghe sôi nổi và tình lắm.
Bà chia sẻ, mỗi thành viên trong CLB đều tích cực luyện tập giọng hát lẫn điệu đàn. Dù vẫn còn khó khăn, nhưng với sự truyền dạy tận tình của ông Sao nên tối đến các thành viên tập hợp về đàn hát vui lắm. Hơn nữa, gần đây, lãnh đạo ngành Văn hóa huyện rất quan tâm đến việc quảng bá và bảo tồn hát then nên chúng tôi được dịp đi hát thường xuyên hơn trong các hoạt động sinh hoạt và giao lưu văn nghệ quần chúng trên địa bàn huyện.
Ông Phan Thanh Quyền, Trưởng phòng Văn hóa - Thông tin huyện Sông Hinh cho biết: “Ngành Văn hóa huyện sẽ tạo mọi điều kiện để hát then không chỉ phát triển trong cộng đồng Tày, Nùng mà còn được quảng bá rộng rãi trong các hội diễn văn nghệ của huyện và Ngày hội Văn hóa - Thể thao - Du lịch tỉnh Phú Yên. Xã Ea Ly là đơn vị đi đầu trong việc chủ động tìm nguồn nhân lực phát huy giá trị văn hóa phi vật thể của đồng bào dân tộc thiểu số huyện Sông Hinh. Tôi hy vọng, các cộng đồng dân tộc ít người khác sinh sống trên địa bàn huyện cũng sôi nổi hơn nữa trong việc tìm nguồn nhân lực phát triển và bảo tồn bản sắc văn hóa của dân tộc mình.
Tuy nhiên, để có một buổi sinh hoạt hát then bài bản cần phải đầu tư không chỉ giọng hát, cây đàn tính mà còn trang phục và nhạc cụ khác kèm theo. Vì thế ngoài kinh phí do người dân tự bỏ ra, ngành Văn hóa cần quan tâm hỗ trợ kinh phí hoạt động hát then được duy trì thường xuyên hơn.
DIỆU ANH
