Hội Bảo vệ thiên nhiên và môi trường Việt Nam (VACNE) vừa công nhận cụm quần thể 20 cây xoài Đá Trắng ở khuôn viên chùa Từ Quang (thôn Cần Lương, xã An Dân, huyện Tuy An), 1 trong 18 di tích cấp quốc gia ở Phú Yên, là Cây di sản Việt Nam. Không chỉ các vị sư trụ trì ở chùa, bà con phật tử mà nhân dân cả tỉnh đều phấn khởi, tự hào.
Quần thể 20 cây xoài Đá Trắng được công nhận là Cây di sản Việt Nam - Ảnh: T.QUỚI
Năm 1793, niên hiệu Cảnh Thịnh đời thứ I, Hòa thượng Pháp Chuyên (hay còn gọi là Diệu Nghiêm), hiệu là Luật Truyền Hòa thượng, đời thứ 36 thuộc dòng phái Lâm Tế đã đến đây và xây dựng một thảo am để dịch kinh Hoa Nghiêm và khi đó thiền sư trồng rất nhiều cây xoài.
Theo tiêu chí của VACNE, Cây di sản là những cây cổ thụ, có tuổi đời hàng trăm năm trở lên, có dáng đẹp, hùng vĩ, gắn liền với các giá trị sâu sắc về khoa học, về môi trường, văn hóa, lịch sử, dân tộc... Cụm quần thể 20 cây xoài Đá Trắng đều hội đủ các tiêu chí của VACNE và đặc biệt hơn, cụm quần thể này ở trong khuôn viên một di tích cấp quốc gia được công nhận từ năm 1997.
Ngược thời gian, dưới thời các vua triều Nguyễn, xoài Đá Trắng là sản vật để tiến vua. Các đời vua Minh Mạng, Thiệu Trị, Thành Thái... đều có chiếu lệnh yêu cầu quan trấn phủ cung tiến xoài Đá Trắng vào những dịp trọng đại của triều đình. Có lẽ nhờ vậy mà nhà chùa được triều đình ưu ái ban tặng nhiều phẩm vật quý, trong đó có chiếc chuông đồng đúc năm 1804, văn bia (năm 1888) do chính Hoàng thái hậu Từ Dũ ban tặng và “Sắc tứ” của vua Thành Thái ban năm 1889. Cũng chính vì lẽ đó mà xoài Đá Trắng còn có tên gọi khác là “xoài tiến cung” hay “xoài ngự”.
Trải qua 2 cuộc kháng chiến, vùng đất Tuy An nói chung, chùa Đá Trắng nói riêng bị tàn phá bởi bom đạn. Tuy nhiên, những cây xoài ở đây vẫn sừng sững đâm chồi nảy lộc cho đến ngày nay. Có thể xem cụm quần thể 20 cây xoài ở chùa Đá Trắng là những cây cổ thụ và bây giờ nó là Cây di sản, mang nhiều ý nghĩa văn hóa, lịch sử, tâm linh cần được bảo tồn.
Trong tâm thức của mỗi người dân Việt, hình ảnh “cây đa, giếng nước, sân đình” đã in sâu từ thuở thơ ấu. Đặc biệt ở các đình, chùa luôn luôn có những cây cổ thụ tỏa bóng mát, linh thiêng được tôn thờ như vị thần gìn giữ đất đai, che chở, giúp ích cho dân làng. Với quần thể cây xoài Đá Trắng, ngoài những ý nghĩa cao đẹp đó, nó còn gắn với di tích lịch sử, văn hóa và truyền thống cách mạng của một vùng đất. Trải qua bao biến thiên lịch sử, với hơn 200 năm (1793-2013) những cây xoài ở chùa Đá Trắng vẫn được các sư và nhân dân chăm sóc bảo vệ.
Được công nhận là Cây di sản, giờ đây công cuộc bảo tồn và phát huy cần được quan tâm chăm chút hơn. Ngoài những giá trị về môi trường, văn hóa, lịch sử, tâm linh, quần thể di tích Chùa Đá Trắng và cây xoài di sản còn mang giá trị phát triển du lịch và giáo dục mọi người về bảo vệ môi trường, di tích quốc gia Chùa Đá Trắng và truyền thống một vùng đất.
QUỲNH MAI
