Quần thể Hòn Yến, bao gồm Hòn Yến, Hòn Đụn (Hòn Sắt), Bàn Than, Gành Yến, Hòn Choi, Vũng Choi tạo thành danh lam thắng cảnh tự nhiên tuyệt đẹp bên bờ biển xã An Hòa Hải, huyện Tuy An. Đây là danh thắng rất có giá trị tự nhiên từ địa chất đến hệ động thực vật, đa dạng sinh học cũng như về văn hóa, lịch sử; có tiềm năng phát triển du lịch ven biển hấp dẫn. Trong đó, Hòn Yến là điểm nhấn nổi bật của quần thể thắng cảnh này.

Nằm bên làng biển uốn cong với những bãi cát trắng mịn, Hòn Yến là điểm đến tham quan du lịch của nhiều người, nhất là từ khi quần thể này được Bộ VH-TT-DL công nhận là thắng cảnh quốc gia vào năm 2018. Đến đây, bạn sẽ tận mắt nhìn cảnh tấp nập tàu thuyền cập bến lúc sớm tinh mơ; những phiến đá bám đầy rêu xanh; những đợt sóng bạc đầu dào dạt cùng những dải cát vàng chạy theo chân sóng rồi hòa mình vào giữa những bờ phi lao xanh thẳm…

Mùa hoa san hô nở

Chúng tôi đến với Danh lam thắng cảnh Quần thể Hòn Yến vào một ngày hè khi san hô nở rộ. Thật may mắn khi gặp được “thổ địa” của làng biển này là ông Phạm Bốn, Trưởng lạch Nhơn Hội (xã An Hòa Hải). Sau một hồi xởi lởi ra chiều thân thiện, chỉ tay về phía hòn núi nằm cách bờ không xa, ông Phạm Bốn cho hay: Sở dĩ có tên gọi Hòn Yến là vì ngày xưa nơi đảo nhỏ này có rất nhiều chim yến về làm tổ. Còn ngày nay, Hòn Yến được nhiều người biết đến là bởi có cá tươi, mắm ngon…, đặc biệt là có những rạn san hô quý hiếm cất giấu dưới biển. Mỗi năm san hô chỉ lộ ra 3 tháng mùa hè, khi thủy triều rút xuống. Và một ngày san hô cũng chỉ hiện ra 3 tiếng, khoảng 15-17 giờ, thời gian thủy triều rút cạn.

Cũng theo ông Bốn, khi thủy triều xuống lộ ra những gò san hô được ngăn cách bởi các lạch nước tự nhiên với đủ sắc màu, người dân quanh vùng gọi là mùa hoa san hô nở. “San hô ban đầu hình thành còn non, mềm. Sau 10-15 năm mới cứng dần, trải qua thời gian dài cả trăm năm mới thành rừng san hô. Ở đây có những san hô hình cánh quạt, tỏa búp sen và tai bèo, chồng thớt lên nhau với nhiều sắc màu”, ông Bốn nói.

Ông Lê Văn Kim, thành viên lạch Nhơn Hội mô tả: San hô tai bèo uốn éo đường viền, hình cánh quạt nở ra râu ria nhìn rất đẹp mắt. Nhiều du khách nhìn chưa đã nên bẻ san hô để trong lòng bàn tay đưa lên trước mặt để ngắm, như vậy là làm hại san hô. “Gò san hô có hai loại, san hô mềm và san hô cứng. San hô mềm là san hô non mới nhú ra như nụ hoa rất dễ rụng nếu dùng tay hoặc vật cứng tác động vào. Còn san hô già là đã cứng nhưng giòn, khi giẫm đạp lên dễ bị gãy, chết, sóng biển đánh dạt vô bờ”, ông Kim cho hay.

Gò san hô mà ông Bốn và ông Kim mô tả nằm cách Hòn Yến 200m, nhìn từ lăng Ông - miếu Bà. Đưa chúng tôi tiến sát về phía Hòn Yến, ông Kim giới thiệu về rừng san hô dưới thềm hòn đảo nhỏ này. Trong rừng san hô, có lùm san hô và có bụi san hô hình thù gai góc đủ sắc màu xanh, đỏ, vàng, tím, nâu, đẹp lung linh huyền diệu như một thiên đường trong lòng đại dương. Thời gian qua, các nhà khoa học, nhà quản lý đến từ Viện Nghiên cứu quy hoạch nông nghiệp nông thôn, Bảo tàng Địa chất, Công viên Địa chất toàn cầu đến thuê ca nô, bơi thúng ra lặn nghiên cứu rừng san hô này và đều có chung đánh giá: vùng này hoang sơ, nước biển trong xanh. Các nơi khác, biển gần khu dân cư thì nước đục.

Ông Nguyễn Ngọc Anh, cũng là thành viên lạch Nhơn Hội chia sẻ: Từ Hòn Đụn qua Hòn Yến có rừng san hô gần 100 năm tuổi trải dài dưới đáy biển phơi ra đủ sắc màu. Thời gian qua, nhiều du khách đến đây ngồi trên thuyền thúng ngắm san hô rồi chụp ảnh. Có người chụp hình Hòn Yến đổi màu bởi ánh sáng. Đó là lúc mặt trời vừa lên, chụp từ ngoài vào, Hòn Yến ngời lên sắc đỏ. Khi mặt trời lên cỡ cây sào thì Hòn Yến màu đỏ lửa. Lúc trưa tròn bóng, mặt trời đè lên đỉnh thì Hòn Yến màu đen nâu. Còn xế chiều, ánh nắng mặt trời tạt vào thì Hòn Yến màu đỏ gạch…

Cũng theo ông Anh, san hô với đủ sắc màu nên cũng là nơi có những đàn cá với nhiều màu sắc, chủng loài đến sống dựa vào rạn. Khi ngắm san hô, chúng ta ngắm luôn những đàn cá. Đặc biệt khi san hô lộ ra cũng xuất hiện những con ốc với hình dáng lạ mắt.

Biển báo du khách không được giẫm đạp san hô. Ảnh: MẠNH HOÀI NAM

Cấm xâm phạm san hô

Chúng tôi lại chỗ lăng Ông - miếu Bà nhìn ra. Hòn Yến cao khoảng 100m, quay mặt bốn phía bởi những tầng đá dốc. Gần đó là Hòn Đụn cũng là núi đá, nhưng thấp hơn. Hòn Yến và Hòn Đụn như hai vợ chồng, trông rất duyên dáng, thơ mộng và yêu kiều. Dưới chân núi đá là những lằn sóng ăn sâu, tạo thành dấu vết thời gian.

Chúng tôi xuống cạnh bờ biển gặp một người và ngỏ lời muốn ra tận nơi xem rừng san hô nằm ở sân sau Hòn Yến nhưng người này nói, địa phương cấm rồi, không cho ra. Mấy con nước ròng đợt trước du khách túa ra giẫm đạp san hô, cấp trên chỉ đạo địa phương tổ chức 4-5 cuộc họp bàn biện pháp bảo vệ, thảo công văn thông báo, cắm bảng cấm du khách không được xâm phạm. Vừa nói, người này vừa chỉ tay vào hai tấm bảng cấm ở đầu đường và gần sát biển để du khách dễ nhìn thấy.

Theo người này, muốn ra xem san hô, du khách phải đi bằng thuyền thúng lướt trên mặt nước để xem, nếu đó là thời điểm thủy triều chưa xuống. Thủy triều đã rút thì bơi thúng giữa những con lạch để ngắm san hô hai bên. Khách có nhu cầu ngắm toàn cảnh san hô thì bơi thuyền thúng vòng qua Hòn Yến thả mắt xuống mặt nước biển xanh trong, nhìn thấy cả những đàn cá. Còn khi thấy du khách có ý định đi bộ ra bãi biển, người dân lập tức ngăn chặn, không để họ giẫm đạp san hô.

Theo UBND huyện Tuy An, hệ sinh thái san hô Hòn Yến nằm trong dự án Tăng cường năng lực cộng đồng trong bảo tồn quần thể rạn san hô Hòn Yến với sự tài trợ, hỗ trợ của Quỹ Môi trường toàn cầu, Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc và chương trình tài trợ các dự án nhỏ, bắt đầu thực hiện năm 2020. Khi dự án triển khai cùng với việc thành lập tổ cộng đồng bảo vệ rạn san hô, việc gìn giữ vệ sinh môi trường khu vực này của cộng đồng dân cư địa phương chấp hành tốt. Tuy nhiên, vẫn có người từ xa đến leo trèo, giẫm đạp lên san hô.

Bà Bùi Thị Huệ, người dân làng biển này bức xúc: Người dân chúng tôi rất xót xa và đau lòng khi nhiều người check in, chụp ảnh giẫm đạp lên san hô. Không phải năm nay mà từ mấy năm trước, cứ vào mùa hè, khi thủy triều rút, san hô nổi lên, rất nhiều du khách khắp nơi lại tìm đến đây tham quan, săn cái đẹp và không ít người thản nhiên giẫm đạp lên chúng.

MẠNH HOÀI NAM