Vừa qua, đông đảo chính khách, nhà khoa học, nhà văn, nhà báo trong và ngoài nước đã về Bến Tre tham dự lễ kỷ niệm 200 năm ngày sinh Danh nhân văn hóa thế giới Nguyễn Đình Chiểu (1822-2022). Cuộc đời và sự nghiệp của Nguyễn Đình Chiểu về văn chương, giáo dục, y học từ lâu đã quen thuộc với người Việt Nam, nhưng ở nước ngoài, ông có sức ảnh hưởng ra sao?

Tác giả bên cuốn thư pháp về tác phẩm Nguyễn Đình Chiểu được xác nhận Kỷ lục thế giới. Ảnh: CTV

Đây là câu hỏi tôi canh cánh bên lòng khi được mời về Bến Tre tham dự lễ hội lớn về cụ Đồ. Trong số hơn 100 tham luận hội thảo khoa học quốc tế “Danh nhân Nguyễn Đình Chiểu trong thời đại ngày nay” thì có gần 20 tham luận của các học giả nước ngoài. Và hai vị khách phương xa đầu tiên khi nhà thơ Nguyễn Quang Thiều, Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam và tôi vừa đặt chân tới Bến Tre gặp mặt là GS.TS Shimizu Masaaki và học trò là TS Kondo Mika đến từ Đại học Osaka của Nhật Bản. Điều thú vị hơn, Shimizu Masaaki là bạn học cùng lớp ngôn ngữ đại học với tôi khi anh sang du học tại Khoa Ngữ văn Đại học Tổng hợp TP Hồ Chí Minh và sau 32 năm bất ngờ gặp lại.

GS.TS Shimizu Masaaki khi còn học ở Việt Nam đã dành nhiều thời gian nghiên cứu về tác phẩm của nhà thơ Nguyễn Đình Chiểu - người mà anh rất ái mộ. Sau khi trở thành chuyên gia tiếng Việt, giảng viên Đại học Osaka của Nhật Bản, Shimizu Masaaki đã đưa truyện thơ Lục Vân Tiên của Nguyễn Đình Chiểu vào giảng dạy trong bộ môn Tiếng Việt. Từ góc nhìn thuần túy học thuật, trong tham luận của mình tại hội thảo, anh cho hay: “Chủ trương của chúng tôi là phân tích ý nghĩa của thơ Nôm Lục Vân Tiên từ một góc độ hoàn toàn khác so với các cách đánh giá tác phẩm của Nguyễn Đình Chiểu khi thường chỉ chú trọng nội dung tác phẩm. Trong quá trình giảng dạy thơ Nôm cho sinh viên Nhật Bản, chúng tôi cũng cảm nhận được sự quan tâm của các bạn sinh viên đối với nội dung và nhịp điệu đặc biệt của thơ Nôm Việt Nam, vì đặc điểm của thơ Việt Nam là hoàn toàn khác với thơ vần trong tiếng Việt”.

Ngoài các bạn Nhật thì tham dự hội thảo, lễ kỷ niệm Danh nhân Nguyễn Đình Chiểu còn có nhiều học giả, khách mời quốc tế đến từ Nga, Pháp, Hoa Kỳ, Nhật Bản, Trung Quốc, Hàn Quốc, Ấn Độ, Thái Lan...

TS Christian Manhart, Trưởng đại diện Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của LHQ (UNESCO) tại Việt Nam khẳng định lại những nhận định của Ủy ban UNESCO khi trao quyết định vinh danh cụ Đồ Chiểu: “Những triết lý của nhà thơ Nguyễn Đình Chiểu về hòa bình, về tình yêu của con người cũng như về lòng khoan dung hoàn toàn phù hợp với triết lý và mục tiêu của UNESCO. Ông cũng là một nhà giáo xuất sắc, đã cống hiến cả cuộc đời mình để lan tỏa kiến thức. Ngoài ra, Nguyễn Đình Chiểu còn là một thầy thuốc vĩ đại với một tầm nhìn sâu rộng trong việc cứu người. Bên cạnh đó, ông còn là niềm hy vọng cho những người khuyết tật bởi ông đã đạt được những thành công ngay cả khi ông bị mù. Câu chuyện cuộc đời của nhà thơ Nguyễn Đình Chiểu là một nguồn cảm hứng không chỉ đối với người dân Việt Nam mà còn với cả nhân loại”.

Một số tác phẩm của nhà thơ - Danh nhân văn hóa thế giới Nguyễn Đình Chiểu. Ảnh: YÊN LAN

GS A. Ya. Sokolovsky đến từ Đại học Tổng hợp Liên bang Viễn Đông của Nga, chia sẻ: “Tên tuổi của nhà thơ yêu nước Việt Nam vĩ đại nhất thế kỷ XIX - Nguyễn Đình Chiểu, được nhiều người biết đến ở Nga. Ông chủ yếu được biết đến với tư cách là một đại biểu xuất sắc của văn học chống Pháp tại Việt Nam thời thuộc địa. Tác phẩm chính của ông được biết đến ở đất nước chúng tôi, nhờ vào những bản dịch và nghiên cứu của những nhà Phương Đông học”.

PGS.TS Sunjin (Tôn Tiến) đến từ Đại học Dân tộc Quảng Tây, Trung Quốc thì nhận định: “Nguyễn Đình Chiểu không phải mượn câu chuyện tự sự Lục Vân Tiên chỉ để phản ánh bi kịch cá nhân hoặc tận dụng cơ hội để biểu lộ tâm tư, tình cảm của mình, mà thông qua thơ ca, Nguyễn Đình Chiểu muốn đề xướng tư tưởng của Khổng Tử và Mạnh Tử: Nam lấy trung, hiếu làm đầu, nữ lấy tiết, đức làm trọng để giáo dục con người. Tác phẩm của Nguyễn Đình Chiểu có giá trị và ý nghĩa to lớn, người Pháp đã đem tác phẩm Lục Vân Tiên dịch sang tiếng Pháp, đăng tải trên một tờ báo ở Paris. Ở Trung Quốc, chúng tôi cũng đã thấy một số bài bình luận về sử truyện thơ Lục Vân Tiên”.

Đến từ Viện Khảo cứu cao cấp Pháp, TS Pascal Bourdeaux nhìn nhận: “Nguyễn Đình Chiểu thuộc thế hệ nếm trải cuộc xâm lăng của Pháp và hứng chịu những hậu quả đầu tiên của chế độ thực dân. Sự nghiệp văn chương của ông phản ánh rõ điều này. Nếu như về nội dung, tác phẩm của ông vì thời cuộc mà có khuynh hướng bày tỏ lòng yêu nước, thì về hình thức, nó cũng có những chuyển biến quan trọng nhờ sự phát triển của ngành in ấn và việc một số tác phẩm sớm được dịch sang tiếng Pháp như Lục Vân Tiên, Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc. Chính vì thế, nhà cầm quyền Pháp duy trì mối quan hệ đầy mâu thuẫn với Đồ Chiểu lúc sinh thời. Hay nói rộng ra, đó là quan hệ văn hóa đặc biệt được hình thành giữa nền văn học Pháp, nơi đón nhận những bản dịch của nhà thơ và di cảo của ông, vẫn cần được tiếp tục khám phá”.

Hai nhà nghiên cứu và chuyên gia tiếng Việt của Hàn Quốc là GS Jeon Hye Kyung và TS Lee Hyeo Heong đã nêu lên sự tương đồng giữa 2 tác phẩm Lục Vân Tiên của Nguyễn Đình Chiểu và Chun - Hyang Jeon quen thuộc ở Hàn Quốc, và nhận xét: “Ở cả Việt Nam và Hàn Quốc, thế kỷ XVIII và XIX là giai đoạn đánh dấu sự kết thúc thời kỳ toàn thịnh của văn học chữ Hán, vốn là thể loại văn viết phổ biến ở khu vực Đông Á, và đón chào thời kỳ toàn thịnh của văn học chữ quốc ngữ. Trong thời kỳ này, văn học chữ Nôm phổ biến tại Việt Nam và văn học Hangeul lên ngôi tại Hàn Quốc. Theo đó, tại Việt Nam có các tác phẩm tiêu biểu như Truyện Kiều và Lục Vân Tiên, còn tại Hàn Quốc xuất hiện Thẩm Thanh truyện và Xuân Hương truyện”.

Trò chuyện với TS Kondo Mika, chị cũng có những quan điểm học thuật giống như GS.TS Shimizu Masaaki và nhấn mạnh thêm về vai trò của các tác phẩm Nôm của Nguyễn Đình Chiểu trong phương ngữ Nam Bộ. TS Kondo Mika cho biết: “Một trong những tư liệu quý báu có thể cho chúng ta biết về một giai đoạn trong quá trình hình thành phương ngữ Nam Bộ chính là các tác phẩm Nôm của Nguyễn Đình Chiểu”.

PHAN HOÀNG