Thời gian qua, công tác quy hoạch, cấp phép thăm dò, khai thác tài nguyên khoáng sản chưa được các cấp, ngành thực hiện đầy đủ thủ tục theo quy định. Trong khi đó, công tác quản lý ở một số địa phương trên lĩnh vực này chưa được quan tâm, dẫn đến nhiều doanh nghiệp sai phạm, gây thất thu ngân sách, thất thoát tài nguyên và tác động xấu đến môi trường.
Hạ lưu sông Ba từng là tâm điểm của nạn khai thác vàng sa khoáng trái phép - Ảnh: P.NAM
QUY HOẠCH CHẬM, QUẢN LÝ LỎNG LẺO
Trên địa bàn Phú Yên hiện có 150 mỏ và điểm quặng được phát hiện, trong đó có 49 điểm quặng vàng, bạc, đá xây dựng thông thường; 15 điểm đá ốp lát, 4 mỏ diatomite, 2 mỏ fluorit, 5 điểm nguồn nước khoáng và nhiều loại khoáng sản có giá trị kinh tế cao như mỏ kim loại, khoáng sản chất công nghiệp và vật liệu xây dựng... Tuy đa dạng về chủng loại, nhưng hầu hết các mỏ, điểm quặng chỉ được phát hiện trong quá trình điều tra cơ bản về địa chất nên chưa đánh giá được đầy đủ trữ lượng.
Tính đến cuối năm 2012, Bộ TN-MT và UBND tỉnh đã cấp 121 giấy phép hoạt động khoáng sản, với 78 mỏ đang hoạt động. Để tăng cường công tác quản lý Nhà nước về tài nguyên khoáng sản, UBND tỉnh chỉ đạo các ngành liên quan lập quy hoạch thăm dò, khai thác, chế biến và sử dụng khoáng sản trên địa bàn tỉnh đến năm 2015, định hướng đến năm 2020; quy hoạch vùng cấm, tạm thời cấm hoạt động khai thác, đồng thời ban hành nhiều văn bản về quy hoạch khoáng sản. Tuy nhiên, theo kết quả kiểm tra mới đây của Đoàn giám sát HĐND tỉnh về tình hình quản lý, thăm dò, khai thác và sử dụng khoáng sản gắn với bảo vệ môi trường cho thấy, trong quá trình lập quy hoạch, các ngành chức năng sử dụng phần lớn số liệu điều tra, đánh giá từ năm 1997 mà không tổ chức điều tra, đánh giá lại toàn diện, dẫn đến khi triển khai quy hoạch phải bổ sung, sửa đổi thiếu sót, hoặc thiếu quy hoạch cụ thể cho từng loại khoáng sản, gây khó khăn trong quản lý điều hành. Một số vị trí không thể hiện được diện tích, quy mô và tọa độ, như quy hoạch phát triển vật liệu xây dựng của tỉnh đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030; quy hoạch chưa gắn với nguồn lực thực hiện, thiếu tính đồng bộ, bao quát và tầm nhìn dài hạn, dẫn đến phải điều chỉnh, bổ sung nhiều lần. Việc lập quy hoạch khoanh định khu vực cấm, tạm thời cấm hoạt động khoáng sản làm cơ sở để cấp phép khai thác khoáng sản còn quá chậm. Cụ thể, từ năm 2009 đến nay, UBND tỉnh đã 5 lần chỉ đạo bằng văn bản đối với các ngành chức năng, đôn đốc thực hiện quy hoạch trên để trình tỉnh phê duyệt, nhưng đến nay vẫn chưa hoàn thiện.
Theo Đoàn giám sát HĐND tỉnh, việc thực hiện quy trình, thủ tục cấp phép thăm dò, khai thác khoáng sản cho một số doanh nghiệp còn thiếu nhiều thủ tục cần thiết theo quy định; công tác quản lý, bảo vệ tài nguyên khoáng sản tại một số địa phương bị buông lỏng, phần lớn là do chưa nắm rõ các quy định hiện hành.
PHÁT HIỆN NHIỀU SAI PHẠM
Thời gian gần đây, tình trạng khai thác khoáng sản trái phép diễn ra ở nhiều nơi trong tỉnh, đặc biệt là vàng sa khoáng, đá chẻ xây dựng, cát, đất san lấp… làm thất thoát tài nguyên, gây ô nhiễm môi trường, ảnh hưởng đến an ninh, trật tự xã hội địa phương. Theo Đoàn giám sát HĐND tỉnh, một số nơi còn để xảy ra tình trạng mua bán giấy phép khai thác; nhiều doanh nghiệp giấy phép đã hết hạn nhưng vẫn tổ chức khai thác, hoặc khai thác ngoài diện tích đã được cấp phép. Điển hình như các mỏ đá granite ốp lát của Công ty TNHH Xuất nhập khẩu Thành Châu, Công ty cổ phần Hòa Vinh và Chi nhánh Công ty sản xuất đá granite Phú Yên. Có trường hợp cấp phép khai thác để xảy ra thực trạng vị trí thăm dò, khai thác chồng lấn với diện tích của dự án khu vực lâm nghiệp, như việc khai thác quặng sắt của Công ty TNHH Phát triển khoáng sản Duy Tân tại mỏ sắt Hòn Một, thôn Nguyên Trang, xã Sơn Nguyên (Sơn Hòa). Có doanh nghiệp được cấp phép khai thác khoáng sản còn thông đồng với các doanh nghiệp khác để bán đất tầng phủ dùng làm đất san lấp không đúng với quy định, như Công ty TNHH Thành An…
Ngoài ra, theo Sở TN-MT, hiện còn 17 trong số 78 mỏ khoáng sản chưa ký quỹ phục hồi môi trường và hợp đồng thuê đất. Nhiều doanh nghiệp lợi dụng thời gian thăm dò để khai thác khoáng sản trái phép, nhưng chưa được các ngành chức năng và địa phương thường xuyên kiểm tra để xử lý kịp thời. Có trường hợp doanh nghiệp hết hạn khai thác, nhưng chậm phục hồi môi trường theo cam kết như mỏ sắt Phong Hanh (Tuy An) của Công ty TNHH Luyện kim Sơn Giang.
THẤT THU THUẾ, LÃNG PHÍ TÀI NGUYÊN
Số liệu thống kê của ngành Thuế tỉnh cho thấy, thu ngân sách từ hoạt động khai thác khoáng sản năm sau luôn cao hơn năm trước. Cụ thể, năm 2007 ngành Thuế thu được hơn 887 triệu đồng từ hoạt động khai thác khoáng sản; năm 2008 thu hơn 1,6 tỉ đồng và năm 2009 gần 5 tỉ đồng. Tuy nhiên, số thu trong hoạt động này sẽ còn cao hơn nếu công tác quản lý Nhà nước được chặt chẽ và đồng bộ. Theo Phó chủ tịch HĐND tỉnh Nguyễn Hữu Hiệp, Trưởng đoàn giám sát, tình hình quản lý, thăm dò, khai thác và sử dụng khoáng sản gắn với bảo vệ môi trường trong thời gian qua còn nhiều bất cập. Một số doanh nghiệp chưa chấp hành các quy định của Nhà nước trong khai thác khoáng sản, nhất là không công khai nộp thuế. Trong khi đó, công tác quản lý của ngành Thuế thời gian qua phần lớn dựa vào số liệu tự kê khai chứ chưa đi sâu kiểm tra hoạt động khai thác khoáng sản của doanh nghiệp. Sự phối hợp giữa ngành Thuế với các cơ quan chức năng và chính quyền địa phương chưa chặt chẽ, dẫn đến thất thu thuế và không khuyến khích được doanh nghiệp khai thác, chế biến sau khoáng sản. Ngoài ra, do chạy theo lợi nhuận và chính sách về thuế chưa hợp lý; công tác quản lý giá bán các loại khoáng sản chưa được quan tâm; khoáng sản được sản xuất, xuất khẩu chủ yếu còn ở dạng nguyên liệu, quặng tinh, thô nên hiệu quả mang lại không cao…
PHƯƠNG NAM
