Năm 1960, Tổ chức Quốc tế người tiêu dùng (NTD) được thành lập, đến nay có 255 tổ chức thành viên ở 130 quốc gia và ngày 15/3 hằng năm là Ngày Quyền của NTD thế giới. Từ khi Đại hội đồng Liên Hợp Quốc phê chuẩn Bản hướng dẫn về bảo vệ NTD (ngày 8/4/1985), hoạt động của Tổ chức bảo vệ NTD thế giới và các nước đều xoay quanh việc thực hiện 8 quyền của NTD. Đó là quyền được an toàn, quyền được thông tin, quyền được lựa chọn, quyền được bày tỏ quan điểm, quyền được thỏa mãn những nhu cầu cơ bản, quyền được bồi thường, quyền được giáo dục, quyền được sống trong môi trường lành mạnh.
Để bảo vệ quyền lợi chính đáng của NTD trong nước, từ năm 1999, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã ban hành Pháp lệnh Bảo vệ quyền lợi NTD và tháng 11/2010, Quốc hội khóa XII thông qua Luật Bảo vệ quyền lợi NTD, có hiệu lực từ ngày 1/7/2011. Bên cạnh đó, Chính phủ đã ban hành Nghị định 99/2011/NĐ-CP quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều Luật Bảo vệ quyền lợi NTD và Nghị định 19/2012/NĐ-CP quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực bảo vệ quyền lợi NTD. Đây là bước ngoặt quan trọng trong hoạt động vì quyền của NTD tại Việt Nam.
Tuy hành lang pháp lý bảo vệ quyền lợi NTD đã có, song trên thực tế, hằng ngày, NTD, nhất là NTD vùng nông thôn, miền núi thường xuyên đối mặt với nạn hàng giả, hàng kém chất lượng, hàng không bảo đảm an toàn vệ sinh thực phẩm mà chưa biết cơ quan, tổ chức nào có thể giải quyết nhanh chóng, thỏa đáng. Trong khi đó, hoạt động quản lý Nhà nước về lĩnh vực này trong thời gian qua hầu như chỉ mới dừng lại ở việc tổ chức hội nghị, hội thảo mà chưa có những hoạt động cụ thể mang tính thiết thực cho NTD.
Nguyên nhân dẫn đến những hạn chế trên là do nguồn lực phục vụ công tác quản lý Nhà nước về bảo vệ quyền lợi NTD còn nhiều hạn chế, nên hoạt động thiếu tính thống nhất, đồng bộ; các tổ chức xã hội tham gia chưa thực sự chủ động trong các hoạt động, sự phối hợp giữa các cơ quan quản lý Nhà nước, tổ chức xã hội và các cơ quan, tổ chức có liên quan chưa thực sự có hiệu quả. Cụ thể là vai trò của các tổ chức xã hội tham gia và hoạt động bảo vệ quyền lợi NTD nói chung và các tổ chức bảo vệ NTD nói riêng rất quan trọng, nhưng cho đến thời điểm này, việc triển khai các quy định nói trên còn lúng túng và các tổ chức bảo vệ NTD vẫn phải đối mặt với nhiều khó khăn trong quá trình hoạt động. Hưởng ứng Ngày Quyền của NTD thế giới năm nay, một số thành phố lớn trong nước đã có những hoạt động thiết thực theo 8 quyền của NTD. Như ở Hà Nội, tối 6/3, Sở Công thương tổ chức mít tinh hưởng ứng Ngày Quyền của NTD thế giới và khai mạc Tháng hành động vì quyền của NTD năm 2013, diễn ra từ ngày 1-31/3 tại các trung tâm thương mại, siêu thị tổng hợp, siêu thị điện máy lớn, tạo cơ hội để NTD tiếp cận hàng Việt chất lượng, giá tốt với cam kết bảo đảm quyền lợi NTD của doanh nghiệp. Còn tại TP Hồ Chí Minh, từ ngày 14-17/3, có hội chợ triển lãm với chủ đề “Nhận biết hàng thật, hàng giả”. Bên cạnh các quầy hàng có chất lượng tốt của các doanh nghiệp; hội chợ có gian hàng chung trưng bày những sản phẩm giả của 3 mặt hàng: mũ bảo hiểm, đồ chơi trẻ em và đồ điện - điện tử nhằm giúp NTD phân biệt hàng thật, hàng giả.
Trong bối cảnh thị trường cạnh tranh chưa lành mạnh, nạn hàng giả, hàng độc hại không đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm vẫn còn đất sống thì việc giúp “thượng đế” trở thành NTD thông minh, để họ có thể tự bảo vệ mình rất cần được Nhà nước thực hiện thông qua cơ quan chuyên môn có mặt ở các cấp chính quyền. Bên cạnh đó, Hội Bảo vệ quyền lợi NTD tỉnh với hệ thống chi hội cơ sở, phải hoạt động có hiệu quả, là chỗ dựa tin cậy cho NTD ở địa phương.
NGUYÊN TRƯỜNG
