Theo Luật Khoáng sản sửa đổi năm 2005, chỉ có hai cấp là Bộ Tài nguyên - Môi trường và UBND tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương có thẩm quyền cấp phép trong hoạt động khoáng sản; và chỉ những doanh nghiệp có đăng ký kinh doanh lĩnh vực khoáng sản mới được cấp phép thăm dò, khai thác, chế biến khoáng sản. Đến nay, trên địa bàn tỉnh Phú Yên đã có 40 giấy phép hoạt động khoáng sản, trong đó có 32 giấy phép do UBND tỉnh Phú Yên cấp. Tuy nhiên, việc cấp phép hoạt động khoáng sản cả nước nói chung, Phú Yên nói riêng trong thời gian qua mang nặng cơ chế “xin- cho” nên việc quản lý tài nguyên khoáng sản còn những bất cập, sử dụng còn nhiều lãng phí. Hiện nay, nhiều nước sẵn sàng bỏ tiền ra mua khoáng sản của Việt Nam về đào hầm chôn lấp, làm mỏ nhân tạo. Điều này cho thấy, nước ngoài đã nhìn thấy nguy cơ khủng hoảng tài nguyên khoáng sản đến rất gần. Đó cũng là lý do gia tăng các hoạt động khai thác trái phép, khiến tài nguyên khoáng sản bị thất thoát.
Để khắc phục tình trạng đó, một mặt cần nâng cao thuế suất nhằm tiết kiệm tài nguyên khoáng sản. Mặt khác, phải thay đổi cung cách quản lý, cụ thể là dùng biện pháp kinh tế thay cho biện pháp hành chính đơn thuần, xóa tận gốc cơ chế “xin - cho” trong quản lý, khai thác tài nguyên khoáng sản, đấu giá quyền khai thác khoáng sản là giải pháp khả thi.
Khoáng sản là tài sản đất nước. Là tài sản tại sao không định giá? Nếu khoáng sản được định giá có thể coi như Nhà nước góp vốn để cùng doanh nghiệp chia sẻ lợi nhuận. Do vậy, cần nghiên cứu các hình thức sở hữu tài nguyên khoáng sản và đổi mới quản lý Nhà nước về tài nguyên khoáng sản đảm bảo sự phát triển bền vững theo nguyên tắc: người sử dụng, hưởng lợi từ tài nguyên và môi trường phải trả tiền; người gây ô nhiễm môi trường, suy thoái tài nguyên phải trả chi phí khắc phục, tái tạo.
Theo đó, cần thực hiện đấu giá công khai quyền khai thác tài nguyên khoáng sản như đấu giá quyền sử dụng đất thời gian qua. Không thể để một đơn vị được cấp phép quá nhiều mỏ, khai thác kiểu cầm chừng rồi bán mỏ biến tướng, phân chia lợi nhuận. Cũng không thể cấp phép cho doanh nghiệp không đủ năng lực khai thác khoáng sản. Điều này chỉ có thể làm được qua đấu giá rộng rãi, công khai minh bạch. Qua đấu giá, Nhà nước có nguồn thu để tái đầu tư cho công tác quy hoạch, thăm dò, khảo sát mỏ.
Ngoài việc đấu thầu khai thác tài nguyên khoáng sản, mức thu thuế tài nguyên khoáng sản sẽ tăng cho phù hợp để hạn chế tiêu cực trong lĩnh vực môi trường, buộc các tổ chức, cá nhân gây nguy hại cho môi trường phải trả phí đủ để khắc phục hậu quả hoặc tái tạo lại môi trường.
Khoáng sản là nguồn tài nguyên không thể tái tạo, nghĩa là khai thác là hết. Việc quản lý chặt chẽ và tổ chức khai thác hợp lý, sử dụng tiết kiệm chẳng những đem lại hiệu quả kinh tế- xã hội, góp phần thúc đẩy sự nghiệp CNH, HĐH mà còn bảo vệ môi trường vì sự phát triển bền vững.
MAI ANH
