Xây dựng vùng nguyên liệu mía, sắn ổn định và bền vững, đủ sản lượng cung ứng cho các nhà máy hoạt động rất cần có sự liên kết chặt chẽ giữa “bốn nhà”: nhà nước, nhà khoa học, doanh nghiệp và nông dân. Tuy nhiên, có một thực tế tồn tại lâu nay là mối liên kết này đang bị bỏ ngỏ.

Người dân xã An Chấn (huyện Tuy An) đưa mía lên xe để chở về nhà máy - Ảnh: M.NGUYỆT

CHƯA CÓ “TIẾNG NÓI CHUNG” GIỮA NHÀ MÁY VÀ NÔNG DÂN

Niên vụ 2008 - 2009, Công ty cổ phần Mía đường Tuy Hòa đầu tư trên 4,1 tỉ đồng cho 770 hộ nông dân trồng 1.906 ha mía. Cũng trong niên vụ này, Công ty cổ phần Tinh bột sắn FOCOCEV (huyện Sông Hinh) đầu tư 128 triệu đồng cho 10 hộ nông dân trồng 200 ha sắn, trong khi vùng nguyên liệu quy hoạch cho công ty này lên đến 6.000 ha. Đánh giá của Ban điều hành chương trình mía đường, sắn tỉnh Phú Yên, hai nhà máy trên, đặc biệt là Công ty cổ phần Tinh bột sắn FOCOCEV, đầu tư vùng nguyên liệu còn rất thấp.

Theo Sở Nông nghiệp - Phát triển nông thôn Phú Yên, tổng diện tích đất trồng mía quy hoạch đến năm 2010 của tỉnh là 17.500 ha, sản lượng nguyên liệu dự kiến đạt khoảng 1,170 triệu tấn mía. Trong đó, vùng nguyên liệu quy hoạch cho Công ty cổ phần Mía đường Tuy Hòa là 4.500 ha với sản lượng dự kiến 270.000 tấn mía; vùng nguyên liệu quy hoạch cho Công ty TNHH Công nghiệp KCP - Việt Nam là 13.000 ha với sản lượng dự kiến 900.000 tấn mía. Đối với diện tích sắn, tổng diện tích trong vùng quy hoạch đến năm 2010 là 9.500 ha, sản lượng nguyên liệu dự kiến khoảng 215.000 tấn sắn củ. Trong đó, vùng nguyên liệu của Công ty cổ phần Tinh bột sắn FOCOCEV là 6.000 ha, sản lượng dự kiến 150.000 tấn sắn củ. Công ty cổ phần Lương thực Quảng Ngãi (Nhà máy Sắn Đồng Xuân) có diện tích 3.500 ha với sản lượng dự kiến 65.000 tấn sắn củ.

Thủ tướng Chính phủ cũng đã ban hành Quyết định số 80/2002 về chính sách khuyến khích tiêu thụ nông sản hàng hóa thông qua việc ký kết hợp đồng tiêu thụ nông sản nhằm tạo cơ sở pháp lý trong việc gắn kết giữa nông dân và nhà máy. Thế nhưng, thực tế qua nhiều niên vụ cho thấy, mối quan hệ giữa nhà máy và nông dân - người trực tiếp làm ra nguyên liệu cho nhà máy - vẫn chưa có sự liên kết chặt chẽ với nhau. Điều đó thể hiện khi giá cả trên thị trường có sự biến động thì ngay lập tức nhà máy áp giá mua sản phẩm của nông dân theo mức giá thị trường. Nếu giảm thì nhà máy “kéo” giá mua sản phẩm xuống, còn ngược lại nếu tăng thì nông dân đem nông sản đi bán nơi khác. Ngoài ra, nông dân chạy theo lợi nhuận trước mắt, tập trung trồng một loại cây trồng nào đó không theo quy hoạch và trông chờ vào sự may rủi của quy luật cung cầu nên hiệu quả mang lại không cao.

CẦN GẮN KẾT TRÁCH NHIỆM GIỮA”BỐN NHÀ”

Tại hội thảo liên kết “bốn nhà”: nhà nước, nhà khoa học, doanh nghiệp và nông dân vừa tổ chức tại huyện Sông Hinh - vùng nguyên liệu mía và sắn trọng điểm của Phú Yên, nội dung các đại biểu tập trung thảo luận chính là việc thu mua và vận chuyển nguyên liệu của các nhà máy còn nhiều bất cập, gây khó khăn cho nông dân. Điều này dẫn đến tình trạng nông dân không bán hoặc giao nông sản cho nhà máy như theo hợp đồng đã ký kết, dẫn đến tình trạng tranh mua tranh bán diễn ra tràn lan. Ngoài ra, các nhà máy chưa chú trọng công tác đầu tư vùng nguyên liệu nên không kiểm soát được nguồn nguyên liệu bán cho nhà máy.

Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp - Phát triển nông thôn Phú Yên Nguyễn Như Thức cho rằng: “Để xây dựng vùng nguyên liệu bền vững, các nhà máy cần đẩy mạnh việc đầu tư cho vùng nguyên liệu để bảo đảm cho nông dân đủ vốn sản xuất trên một đơn vị diện tích; chọn lựa, xây dựng mô hình trình diễn như trồng các giống mới cho năng suất cao, chịu hạn phù hợp với từng địa hình; phổ biến kỹ thuật canh tác, cơ giới hóa để nông dân biết và áp dụng các tiến bộ khoa học - kỹ thuật vào thực tế sản xuất; xây dựng giá mua bảo hiểm nông sản để chia sẻ rủi ro khi giá cả thị trường xuống thấp nhằm tạo yên tâm cho nông dân. Bên cạnh đó, phương thức mua nông sản cũng phải bình đẳng, kịp thời điều chỉnh giá mua nguyên liệu cho phù hợp ở từng thời điểm để không có sự chênh lệch lớn về giá. Các doanh nghiệp cũng cần quan tâm đầu tư duy tu, sửa chữa các tuyến đường giao thông để thuận lợi cho việc vận chuyển nguyên liệu. Về phía nhà nước, cần xem xét nâng mức giá mua nguyên liệu lên bằng 75 - 80% giá đường đối với mía và 20% giá tinh bột sắn đối với sắn củ”. Phó Chủ tịch UBND huyện Sông Hinh Đặng Đình Toại đề xuất: Hàng năm các doanh nghiệp cần tổ chức tổng kết và biểu dương những nông dân có thành tích tốt, đồng thời có chính sách hỗ trợ nông dân đi tham quan các mô hình trồng mía chất lượng cao trong khu vực. Còn ông Huỳnh Văn Dũng (Hội Nông dân tỉnh Phú Yên) nêu ý kiến: Hiện nhiều vùng đất trồng mía, sắn ở Phú Yên bị xói mòn, bạc màu nên năng suất không cao, vì vậy cần khuyến cáo nông dân nên chuyển sang cây trồng khác mang lại hiệu quả cao hơn và bảo vệ được tài nguyên đất. Các trung tâm giống cần xác định những giống mới phù hợp cho từng vùng để nâng cao năng suất và chất lượng vùng nguyên liệu.

Ban điều hành chương trình mía đường, sắn tỉnh Phú Yên cho rằng: Về phía nhà nước cần đầu tư cơ sở hạ tầng như hệ thống giao thông, thủy lợi cho vùng nguyên liệu. Đối với các nhà máy, việc mua nguyên liệu phải theo quy trình chặt chẽ, tránh tình trạng mua ồ ạt. Cần phải đảm bảo sự chính xác, minh bạch trong khâu xác định chữ đường, chữ bột, tránh tình trạng trì hoãn việc mua nguyên liệu ở thời điểm giá đường, giá tinh bột xuống thấp. Nhất là với đội ngũ cán bộ thu mua nguyên liệu phải có thái độ đúng mực, không gây khó dễ, hạch sách nông dân.

BÍCH HÀ