Không được quan tâm, không có chính sách ưu đãi riêng như các HTX nông nghiệp, lại chịu nhiều áp lực về doanh số, thuế… nên các HTX phi nông nghiệp trên địa bàn tỉnh cho rằng họ đang bị “bỏ rơi”, phải một mình “tự bơi” trên thương trường. Hiện, các HTX này hoạt động rất khó khăn, cần sự hỗ trợ kịp thời từ các cấp, ngành liên quan và chính quyền địa phương.
Thiệt thòi hơn các HTX nông nghiệp
Về hỗ trợ vốn vay, nhiều HTX phi nông nghiệp cho rằng trong khi các HTX nông nghiệp có riêng Nghị định 55 về chính sách tín dụng phục vụ phát triển nông nghiệp, nông thôn, thì các HTX phi nông nghiệp, hơn chục năm nay chưa có bất kỳ sự ưu đãi tín dụng nào từ chính sách nhà nước. Ông Đàm Thanh Huệ, Giám đốc HTX Vận tải đường bộ Phú Thành (TP Tuy Hòa), cho biết: HTX hoạt động kinh doanh dịch vụ nên vốn là điều kiện đầu tiên giúp đơn vị tồn tại và phát triển. Từ trước tới nay, HTX phải sử dụng tài sản cá nhân để vay vốn, giống như những hộ kinh doanh cá thể hoặc các doanh nghiệp tư nhân, mà chưa được ưu ái gì khi thuộc thành phần kinh tế tập thể. Tôi thấy lợi ích chỉ dành cho các HTX nông nghiệp, còn HTX phi nông nghiệp như chúng tôi chưa được quan tâm.
Các HTX được hỗ trợ xây dựng hạ tầng cơ sở, trẻ hóa nhân lực theo Quyết định 2261 của Thủ tướng Chính phủ và Nghị quyết 113 của HĐND tỉnh, nhưng thực tế các HTX phi nông nghiệp không có “phần”. Theo ông Nguyễn Văn Đa, Giám đốc HTX Xây dựng An Lĩnh (huyện Tuy An), đơn vị thiếu nhân lực, trang thiết bị hiện đại, trụ sở… nhưng nguồn vốn nông thôn mới được trích một phần vào triển khai Quyết định 2261 chỉ hỗ trợ xây dựng các mô hình sản xuất, mua máy móc trang thiết bị phục vụ sản xuất nông nghiệp. Tỉnh thu hút trí thức trẻ về xã làm cán bộ quản lý HTX theo Nghị quyết 113 cũng chỉ định thẳng là thu hút cho HTX nông nghiệp.
Luật HTX 2012 ra đời dễ dàng phù hợp với các HTX nông nghiệp, còn các HTX phi nông nghiệp loay hoay mãi vẫn không đáp ứng được một số quy định về tỉ lệ cung ứng dịch vụ, chia lãi vốn góp… Các HTX phi nông nghiệp cho rằng Luật HTX 2012 dựa trên tư duy quản lý hành chính tập trung chứ không xuất phát từ hoạt động dịch vụ theo cơ chế thị trường của các HTX phi nông nghiệp.
Ông Nguyễn Văn Ngọc, Phó Giám đốc HTX Tân Hòa Bình (huyện Tây Hòa), cho biết: HTX sản xuất hàng mây tre lá, gỗ mỹ nghệ… mà luật chỉ cho phép bán ra trên 50% tổng sản phẩm cho thành viên và hạn chế bán ra bên ngoài. Trong khi đó, thành viên góp vốn mở rộng sản xuất để bán ra ngoài thu vốn và lãi về chứ không có nhiều nhu cầu sử dụng các sản phẩm này.
Để phù hợp với luật, HTX phải chuyển sang mô hình giải quyết việc làm, nhưng lại gặp khó khăn mới khi luật không cho phép chia lãi theo tỉ lệ góp vốn mà chia phần lớn cho người sử dụng dịch vụ. Trên thực tế, nếu góp vốn mà không được chia lãi nhiều thì cổ đông của HTX sẽ không còn ai mặn mà với việc góp vốn số lượng lớn.
Chính sách ưu đãi thuế cũng chỉ miễn giảm cho các hoạt động phục vụ sản xuất nông nghiệp còn hoạt động kinh doanh ở các HTX phi nông nghiệp phải đóng đầy đủ, thậm chí còn đang chịu cảnh thuế chồng thuế. Ông Nguyễn Diễn, Giám đốc HTX Dịch vụ vận tải khách du lịch Yên Phú (TP Tuy Hòa), cho biết: Trước đây, HTX phải nộp thuế thu nhập cá nhân, thuế kinh doanh vận tải, thuế khoán theo tháng, thì nay phát sinh thêm thuế doanh thu.
Trong khi đó, thuế doanh thu và thuế khoán gần như là một. Cụ thể, doanh thu khoán cho xe 10-16 chỗ là 11 triệu đồng/tháng, HTX phải nộp thuế 495.000 đồng/tháng (11.000.000 đồng x 4,5%). Trong tháng đó, xe này có hợp đồng xuất hóa đơn 10 triệu đồng thì lại tiếp tục đóng thêm 450.000 đồng tiền thuế doanh số (10.000.000 đồng x 4,5%). Như vậy, các đầu xe của HTX không những không được ưu đãi thuế mà phải hai lần đóng thuế trên doanh thu.
Nội lực lại yếu
Theo Liên minh HTX tỉnh, từ 68 HTX phi nông nghiệp, nay toàn tỉnh chỉ còn 33 HTX. Những HTX đang hoạt động cho hiệu quả kinh tế chưa cao, trình độ cán bộ vừa yếu lại thiếu, đặc biệt là người trẻ kế cận; không thu hút được thành viên góp vốn cũng không tiếp cận được vốn vay ngân hàng do thiếu tài sản thế chấp, khả năng liên kết với nhau và với các doanh nghiệp khác hạn chế nên sức cạnh tranh trên thị trường yếu…
Các HTX vận tải, thủy sản, xây dựng cơ sở vật chất thiếu thốn, trang thiết bị cũ kỹ nên không đáp ứng được quy định của Bộ GTVT, các ngành Thủy sản, Xây dựng. Ông Hồ Văn Thư, Giám đốc HTX Đóng, sửa chữa tàu thuyền Phú Thủy (TP Tuy Hòa), cho rằng: HTX không có vốn nên không đầu tư được cơ sở vật chất đáp ứng tiêu chuẩn của ngành Thủy sản. Mặt khác, hiện HTX phải thuê trụ sở làm việc, nhưng nay thành phố đòi lại thì không biết đi đâu. Nếu không được tạo điều kiện, chắc chắn HTX chỉ còn cách giải thể.
Các HTX công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp thì đứng trước nguy cơ phải thu hẹp sản xuất vì thị trường truyền thống khó cạnh tranh và không đủ sức tìm tới thị trường mới. Hiện toàn tỉnh có 11 HTX trong lĩnh vực này còn hoạt động, giảm 7 HTX. Ông Nguyễn Văn Ngọc, Phó Giám đốc HTX Tân Hòa Bình, cho biết thêm: Trước đây, sản phẩm mây tre lá thủ công rất đắt hàng do thị trường trong nước và quốc tế cần mà nguồn cung ít.
Nay nhiều doanh nghiệp, đơn vị sản xuất, giảm giá để cạnh tranh nên khách hàng giảm dần. HTX phải mở thêm mặt hàng gỗ mỹ nghệ xuất khẩu, nhưng cũng chỉ thuận lợi được 5-8 năm. Hiện thị trường châu Âu cho các sản phẩm này giảm, HTX buộc phải cắt giảm sản xuất. HTX hay bất kỳ HTX kinh doanh dịch vụ nào khác và cả các doanh nghiệp đều phải chấp nhận quy luật cung cầu này của thị trường. Chỉ có điều các HTX vốn ít, tính linh động hạn chế nên khó bám trụ hơn.
Ông Lê Thanh Lam, Chủ tịch Liên minh HTX tỉnh, cho biết: Các HTX phi nông nghiệp trên địa bàn tỉnh đang “thiếu đủ thứ”, từ vốn, hạ tầng cơ sở đến nhân lực và cả tư duy kinh tế. Nhiều cá nhân và cán bộ HTX vẫn suy nghĩ vào kinh tế tập thể để được hỗ trợ từ chính sách nhà nước. Hơn 20 năm nay, quan điểm của Đảng và Nhà nước là bỏ bao cấp, coi kinh tế tập thể bình đẳng với các thành phần kinh tế khác.
Các HTX phi nông nghiệp hoạt động kinh doanh dịch vụ giống như các doanh nghiệp vừa và nhỏ, buộc phải cạnh tranh trên thị trường để tồn tại. Xét tới cùng, những cá nhân có vốn mạnh họ đã thành lập doanh nghiệp, tự đứng ra kinh doanh, không ai vô HTX. Chỉ các hộ yếu thế mới phải tập hợp lại hỗ trợ nhau cùng làm kinh tế và HTX là nơi tập hợp họ.
Chính vì xuất phát điểm thấp như vậy nên nội lực yếu cũng là điều khó tránh khỏi. Liên minh HTX tỉnh đã có kế hoạch để vực dậy các HTX phi nông nghiệp; trong đó việc đầu tiên là kiện toàn các HTX theo quy định của Luật HTX 2012. Đến nay, hầu hết các HTX này đã hoàn tất việc chuyển đổi. Những bất cập trong quy định của luật chưa phù hợp với thực tế, đơn vị sẽ tham mưu để tỉnh có kiến nghị sửa đổi.
Thứ hai là tăng khả năng tiếp cận vốn của các HTX bằng cách làm cầu nối để các HTX tiếp cận với nguồn vốn từ quỹ hỗ trợ doanh nghiệp vừa và nhỏ. Đồng thời, đơn vị đang trình HĐND tỉnh thông qua đề án thành lập quỹ hỗ trợ HTX Phú Yên, đây sẽ là kênh vốn dành riêng cho HTX trong đó có các HTX phi nông nghiệp. Hơn hết, yếu tố quyết định vẫn nằm ở chính các HTX, các HTX phi nông nghiệp phải tự nâng cao nội lực bản thân…
MINH DUYÊN
