Theo Quyết định 69/QĐ-BNN-VPĐP ngày 9/1/2017 của Bộ trưởng NN-PTNT về việc ban hành sổ tay hướng dẫn thực hiện Bộ tiêu chí quốc gia về xã nông thôn mới giai đoạn 2016-2020, để đạt tiêu chí 13 (tổ chức sản xuất), xã cần có HTX hoạt động theo đúng quy định của Luật HTX 2012 và có mô hình liên kết sản xuất gắn với tiêu thụ nông sản chủ lực đảm bảo bền vững. Điều này đặt ra yêu cầu, các HTX phải đủ sức tổ chức sản xuất, làm đại diện tiêu thụ nông sản cho bà con. Trả lời Báo Phú Yên xung quanh vấn đề này, ông Lê Thanh Lam, Chủ tịch Liên minh HTX tỉnh, cho biết:
Điểm mới của quyết định này là xã có mô hình liên kết sản xuất gắn với tiêu thụ nông sản chủ lực đảm bảo bền vững. Như vậy, HTX không còn được “chỉ định” là đơn vị duy nhất thực hiện nữa, mà xã có thể trực tiếp triển khai hoặc giao cho một đơn vị kinh tế nào đó trên địa bàn có đủ năng lực. Nếu HTX chỉ duy trì được hoạt động theo Luật HTX 2012 thì mới hoàn thành được 50% mục tiêu của tiêu chí 13. Chỉ khi HTX xây dựng được mô hình liên kết sản xuất tiêu thụ nông sản thì mới được coi là đủ sức đảm nhiệm 100% tiêu chí này. HTX không muốn rơi vào tình trạng hoạt động hình thức thì buộc phải nâng cao năng lực.
* Ông hãy phân tích rõ hơn thực trạng của vấn đề này?
- Các HTX ở miền núi là minh chứng rõ nhất cho thực trạng HTX có nguy cơ đánh mất vai trò của mình khi không đủ khả năng tổ chức sản xuất, liên kết tiêu thụ nông sản cho bà con. Cụ thể, vùng này chuyên về sản xuất nông lâm nghiệp, đây chính là tiềm năng để tổ chức sản xuất theo hướng liên kết tiêu thụ và HTX sẽ là mô hình phù hợp. Qua tìm hiểu thực tế ở các huyện miền núi, phần lớn diện tích sản xuất của các hộ nông dân là vùng nguyên liệu của các nhà máy thông qua hợp đồng bao tiêu sản phẩm. Huyện Sơn Hòa có Nhà máy đường KCP, huyện Sông Hinh có nhà máy tinh bột sắn… đã quy tụ 90% nông dân địa phương trồng mía, sắn. Trong quá trình hợp tác với nhà máy, các hộ dân cần một đơn vị đứng ra tập hợp họ lại cùng sản xuất lớn gắn với khoa học và trang thiết bị hiện đại để tạo ra sản lượng, năng suất cao hơn. Đồng thời, người dân cũng cần một đơn vị làm đại diện pháp nhân để thống nhất thỏa thuận với nhà máy về phương thức thu mua, cách tính chữ đường… nhằm đảm bảo quyền lợi của cả hai bên. Nhưng nghịch lý lại ở chỗ, nhiều năm nay, UBND xã vẫn là đại diện cho các hộ dân ở đây; còn các HTX không tham gia vào quá trình này. Chính vì vậy, các HTX miền núi dần hoạt động cầm chừng rồi giải thể. Kết quả tất yếu, 2 huyện Sơn Hòa, Sông Hinh từ chỗ có 14 HTX hoạt động, nay mỗi huyện chỉ còn 1 HTX. Chất lượng của 2 HTX này cũng ở mức trung bình và còn tồn tại tới hôm nay là nhờ chương trình xây dựng nông thôn mới (NTM).
Cả tỉnh hiện có 30 HTX tại 35 xã đạt chuẩn NTM. Trong số đó chỉ có 2-3 HTX có được mô hình liên kết sản xuất tiêu thụ nông sản; số HTX còn lại chưa thực sự “gánh” được tiêu chí 13 theo yêu cầu cần và đủ. Những HTX này mới đáp ứng được yêu cầu cần đó là hoạt động theo Luật HTX 2012. Còn yêu cầu đủ là khả năng liên kết sản xuất, tiêu thụ nông sản thì chưa thực hiện được.
* Vậy nguyên nhân có phải do quyết định này chưa phù hợp với thực tế hoạt động của các HTX hay vì lý do khác, thưa ông?
- Cần khẳng định rằng, quyết định này hoàn toàn phù hợp với thực tế vận động của nền kinh tế thị trường hiện nay. Việc thực hiện quyết định này cũng là cần thiết với các HTX để duy trì hoạt động cũng như khẳng định vai trò của mình trong hỗ trợ phát triển kinh tế hộ gia đình. Ở giai đoạn đầu của chương trình xây dựng NTM, tiêu chí 13 chỉ yêu cầu HTX hoạt động hiệu quả nên đặt chính quyền các xã vào thế buộc phải đầu tư nâng cao hoạt động của HTX. Điều này vô tình nảy sinh tâm lý ỷ lại ở HTX, vì cho rằng đó là trách nhiệm của chính quyền địa phương. Từ năm 2017, khi Quyết định 69 có hiệu lực, tiêu chí 13 không hoàn toàn phụ thuộc vào HTX như trước nữa. HTX bị phá vỡ khỏi sự bao bọc, buộc phải nâng cao khả năng cạnh tranh để tồn tại. HTX nào còn tư duy xã muốn đạt NTM phải ưu tiên cho HTX thì sẽ bị đào thải.
Nguyên nhân chính khiến các HTX chưa đủ sức đảm nhiệm tiêu chí 13 là do HTX chưa đủ năng lực để định hướng sản xuất cho các hộ dân; chưa phát huy được vai trò pháp nhân trong giao dịch thương mại. Nhưng xét tới cùng, một mình HTX khó có thể làm được khi mà khả năng vốn, quan hệ thương mại cũng như nhân lực tại các HTX còn rất hạn chế. Không riêng gì kinh tế tập thể mà bất kỳ thành phần kinh tế nào cũng vậy, không dám khẳng định sẽ đứng ra bao tiêu toàn bộ nông sản cho bà con. Vì sản xuất của bà con vẫn nhỏ lẻ, tự cung tự cấp và chưa theo một quy trình đạt chuẩn nào. Đó là lý do mà tỉnh ta đang đẩy mạnh tái cơ cấu ngành Nông nghiệp, xây dựng mỗi xã một sản phẩm chủ lực gắn với xây dựng thương hiệu, mã vạch hàng hóa…
* Trong năm qua, các HTX đã được hỗ trợ như thế nào để từng bước đảm nhiệm tiêu chí này?
- HTX không thể tách rời với xây dựng NTM. Vì không chỉ gắn chặt với tiêu chí 13, HTX còn hỗ trợ tích cực cho chính quyền địa phương trong thực hiện các tiêu chí còn lại của bộ 19 tiêu chí NTM. Tỉnh ta đang trong quá trình xây dựng các HTX kiểu mới, gắn với sản xuất tại các làng nghề, đẩy mạnh liên kết với các doanh nghiệp, đơn vị và xây dựng thương hiệu HTX. Sau 1 năm triển khai, tại 9 huyện, thị xã, thành phố, chúng ta đã có 9 mô hình điểm HTX kiểu mới, như: Xây dựng thành công thương hiệu Rượu tằm Hòa Phong, hình thành được từ 5-10 mô hình liên kết sản xuất gắn với tiêu thụ quy mô lớn tại các HTX. HTX được tiếp cận với các ngân hàng thương mại trên địa bàn thông qua các buổi kết nối, từ đây giải quyết vấn đề vốn. Năm nay, Liên minh HTX tỉnh sẽ đề xuất với UBND tỉnh để đơn vị trực tiếp phụ trách tiêu chí này. Đơn vị sẽ phối hợp với các địa phương xây dựng mô hình liên kết sản xuất không chỉ ở từng HTX mà mở rộng ra. Điển hình như mô hình trồng đậu phộng của các HTX nông nghiệp ở huyện Phú Hòa, mô hình trồng cây ăn trái của các hộ dân trên địa bàn huyện Sông Hinh. Theo kế hoạch, năm nay đơn vị sẽ thành lập thêm 8 HTX, 1 liên hiệp HTX chủ yếu ở vùng miền núi.
Xin cảm ơn ông!
MINH DUYÊN (thực hiện)
