Dàn trải, không hiệu quả, thiếu minh bạch là những nhận xét từ phía các cấp ngành, các ngân hàng cũng như đối tác kinh doanh dành cho phương án sản xuất kinh doanh của các HTX trên địa bàn tỉnh. Có nhiều nguyên nhân dẫn tới tình trạng này, song hệ quả cuối cùng là các HTX chịu thiệt khi hòa nhập thị trường.
Thực trạng
10 năm nay, việc xây dựng phương án sản xuất kinh doanh (gọi tắt là phương án) tại các HTX vẫn chỉ mang tính liệt kê dịch vụ, chưa có HTX nào có phương án bài bản. Có HTX đã chuyển đổi hoạt động theo Luật HTX 2012 hơn hai năm nay nhưng nội dung phương án hoạt động vẫn là giống các năm trước. Ông Nguyễn Phước, Giám đốc HTX Dịch vụ nông nghiệp tổng hợp Hòa Thành Tây (huyện Đông Hòa), cho biết: Hàng năm, tại mỗi kỳ đại hội thành viên, HTX đều đưa ra phương án sản xuất kinh doanh. Trong đó nêu từng dịch vụ với thu chi một năm… Nhiều năm nay, HTX cũng chỉ có bấy nhiêu hoạt động, không phát sinh thêm dịch vụ mới nên cơ bản không có nhiều thay đổi trong phương án.
Còn ông Phan Văn Thuận, Giám đốc HTX Nông nghiệp kinh doanh tổng hợp Hòa Quang Nam (huyện Phú Hòa), cho hay: HTX có trên 10 dịch vụ, mỗi dịch vụ thuộc một lĩnh vực khác nhau. Tất cả dịch vụ đều nhỏ lẻ, ở phạm vi cấp xã, vốn đầu tư ít, HTX coi đây chỉ là những dịch vụ bán lẻ đơn giản nên chỉ cần mua vào, bán ra, không lớn tới mức phải xây dựng hẳn một phương án dài hơi. Đối với những dịch vụ lớn như kinh doanh xăng dầu, lúa giống…, HTX mới thực hiện các quy trình như điều tra thị trường, nắm bắt nhu cầu thực tế của người dân, căn cứ từng thời điểm để nhập vào lượng bao nhiêu là đủ cho phù hợp với nhu cầu tiêu thụ… Đây chính là những quy trình của phương án hiệu quả. Các HTX đều làm được nhưng không phải HTX nào cũng thể hiện tốt trong báo cáo.
Theo Liên minh HTX tỉnh, một thực trạng hiện nay, phương án của các HTX đều được thông qua tại đại hội nhưng rất sơ sài, không đầy đủ. Hơn nữa, thành viên HTX đều là nông dân, với tư duy càng đơn giản, ngắn gọn thì càng dễ hiểu. Vì vậy, họ không quan tâm HTX đưa ra phương án hay như thế nào, đúng ra sao, mà quan tâm tới hiệu quả với doanh thu năm sau cao hơn năm trước và thành viên góp vốn được chia lãi cao hay thấp…
Hệ quả
Nhiều năm nay, mặc dù các HTX được hưởng ưu đãi từ chính sách tín dụng nhưng lại không vay được vốn ngân hàng vì không có phương án hiệu quả. Theo Ngân hàng Nhà nước Chi nhánh Phú Yên, từ năm 2010 đến nay, Chính phủ có Nghị định 41, rồi Nghị định 55 về chính sách tín dụng, giúp HTX được vay vốn mà không cần phải thế chấp tài sản. Nhưng đến nay, toàn tỉnh chỉ có 22/100 HTX được vay vốn với tổng số tiền hơn 9,8 tỉ đồng. Số tiền HTX vay chỉ chiếm 0,03% trong tổng dư nợ của các ngân hàng thương mại.
Trong khi đó, các HTX lại rất cần vốn để duy trì hoạt động sản xuất và mở rộng kinh doanh. Theo Liên minh HTX tỉnh, khảo sát 100 HTX trên địa bàn tỉnh thì 75 HTX có nhu cầu được Nhà nước hỗ trợ vốn với khoảng 50 tỉ đồng.
Hệ quả thứ 2 với chính các HTX, Hội đồng quản trị HTX không mạnh dạn mở rộng dịch vụ khi không có phương án khả thi. Điều này dẫn tới tình trạng nhiều HTX có vốn nhưng không đầu tư kinh doanh mà mang gửi ngân hàng lấy lãi để bảo toàn vốn, như HTX Muối Tuyết Diêm (TX Sông Cầu), HTX Nông nghiệp Kinh doanh tổng hợp 2, phường 9 (TP Tuy Hòa)… Ông Lê Ngọc Cửu, Giám đốc HTX Nông nghiệp kinh doanh dịch vụ Hòa Phong (huyện Tây Hòa), chia sẻ: Trong điều kiện cạnh tranh thị trường như hiện nay, việc đáp ứng mọi nhu cầu sản xuất của bà con gần như bão hòa. Mở ra một dịch vụ chưa dám nghĩ tới lãi mà chỉ tính tới hòa vốn, đủ trả lương và duy trì hoạt động đã là khó. Đối với tư nhân và các doanh nghiệp, họ chấp nhận lời ăn lỗ chịu. Còn đối với HTX, khi lãi thì lợi nhuận chia đều nhưng khi lỗ thì người đứng đầu phải chịu trách nhiệm. Cán bộ HTX e ngại nên dẫn tới HTX rơi vào hoạt động cầm chừng.
Các HTX không có phương án thì thành viên HTX cũng chịu thiệt thòi, không hình thành được mô hình liên kết sản xuất, chế biến, tiêu thụ đối với các sản phẩm nông sản, khiến các sản phẩm này chỉ tiêu thụ nhỏ lẻ ở các chợ mà không có cơ hội vào được siêu thị, trung tâm thương mại để mang lại giá trị kinh tế cao hơn. Theo ông Nguyễn Ngọc Anh, Giám đốc HTX Nông nghiệp kinh doanh tổng hợp Bình Ngọc (TP Tuy Hòa), ngay từ khi làm mô hình rau VietGAP, HTX không có phương án dài hơi nên không tính tới việc phải có nhà sơ chế, rồi xây dựng thương hiệu, nhãn hiệu độc quyền… Mặc dù, HTX được chứng nhận sản xuất rau an toàn từ năm 2011 nhưng đến nay vẫn không có đường vào siêu thị, nhà hàng hay trung tâm thương mại. Bà con nông dân trồng rau theo tiêu chuẩn VietGAP với chi phí, kỹ thuật khắt khe nhưng vẫn chỉ bán ở chợ như rau thường.
Ông Lê Thanh Lam, Chủ tịch Liên minh HTX tỉnh, nói: Để giải quyết tình trạng này, giúp các HTX củng cố hoạt động, đủ điều kiện thụ hưởng chính sách ưu đãi cũng như mở rộng hợp tác giao thương, Liên minh HTX tỉnh cùng với Ban Chỉ đạo đổi mới kinh tế tập thể tỉnh đã có kế hoạch củng cố thành viên HTX, kiểm toán lại để minh bạch hóa tình hình tài chính, giúp các HTX xây dựng phương án sản xuất kinh doanh hiệu quả gắn với đặc thù từng HTX… Trước mắt, mỗi địa phương chọn một HTX làm điểm xây dựng mô hình HTX kiểu mới, sau đó nhân rộng ra các HTX còn lại. Tuy nhiên, thành công hay không phụ thuộc phần lớn vào chính các HTX. Trong đó, các HTX cần thay đổi nhận thức, phương pháp làm việc, bỏ hẳn tư duy ỷ lại, mạnh dạn triển khai những dịch vụ mới.
MINH DUYÊN
