(Diễn văn do đồng chí PHẠM ĐÌNH CỰ, Phó Bí thư Tỉnh ủy, Chủ tịch UBND tỉnh trình bày tại lễ kỷ niệm 50 năm ngày Đồng khởi Hòa Thịnh)

Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước (1954 - 1975), Đảng bộ, quân và dân tỉnh Phú Yên đã lập được nhiều chiến công to lớn, vinh dự được Đảng và Nhà nước phong tặng danh hiệu cao quý Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân. Một trong những chiến công tiêu biểu là cuộc Đồng khởi Hòa Thịnh ngày 22/12/1960. Đây là một trong những mốc lịch sử có ý nghĩa quan trọng và mãi mãi là niềm tự hào của Đảng bộ và nhân dân Phú Yên.

Đồng chí Phạm Đình Cự, Phó Bí thư Tỉnh ủy, Chủ tịch UBND tỉnh, đọc diễn văn kỷ niệm 50 năm Đồng khởi Hòa Thịnh. - Ảnh: M.KÝ

Hôm nay, Tỉnh ủy, HĐND, UBND, Ủy ban MTTQ Việt Nam tỉnh và Huyện ủy, UBND, Ủy ban MTTQ Việt Nam huyện Tây Hòa, Đông Hòa cùng với Đảng bộ và nhân dân xã Hòa Thịnh long trọng tổ chức mít tinh kỷ niệm 50 năm ngày Đồng khởi Hòa Thịnh (22/12/1960 - 22/12/2010). Thay mặt lãnh đạo tỉnh, huyện và xã, tôi nhiệt liệt chào mừng và gửi đến các đồng chí lãnh đạo, các vị đại biểu, các đồng chí nguyên lãnh đạo tỉnh, huyện, xã qua các thời kỳ, các đồng chí tham gia Đồng khởi Hòa Thịnh, lãnh đạo các sở, ban, ngành, các huyện, thị xã, thành phố và nhân dân trong tỉnh đã về dự lễ mít tinh lời chúc mừng nồng nhiệt nhất.

Thưa đồng bào và đồng chí!

Từ đầu năm 1959, phong trào cách mạng miền Nam có bước chuyển biến cơ bản. Trung ương Đảng ra Nghị quyết 15 xác định nhiệm vụ cơ bản của cách mạng miền Nam là: “Giải phóng miền Nam khỏi ách thống trị của đế quốc và phong kiến, thực hiện độc lập, dân chủ và người cày có ruộng, hoàn thành cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân ở miền Nam”, khẳng định “Con đường phát triển cơ bản của cách mạng miền Nam là khởi nghĩa giành chính quyền về tay nhân dân”. Sau khi Nghị quyết 15 ra đời, cuộc đấu tranh cách mạng miền Nam chuyển hướng chiến lược từ thế giữ bảo toàn lực lượng sang thế tiến công. Dưới ánh sáng Nghị quyết 15, phong trào cách mạng ở tỉnh Phú Yên cũng đã chuyển sang một giai đoạn phát triển mới. Tháng 9/1960, Đại hội đại biểu Đảng bộ tỉnh Phú Yên lần thứ nhất trong thời kỳ chống Mỹ được tổ chức tại căn cứ Thồ Lồ (huyện Đồng Xuân), đề ra những chủ trương, biện pháp đẩy mạnh phong trào đồng khởi ở đồng bằng, giải phóng hoàn toàn miền Tây, xây dựng căn cứ địa ở vùng ranh giới đồng bằng và miền núi, hình thành các tổ chức đoàn thể và các ban ngành chuyên môn, động viên nhân tài vật lực phục vụ kháng chiến. Nghị quyết 15 nhanh chóng được phổ biến xuống tận cơ sở. Các cơ sở Đảng từng bước phát triển, lực lượng vũ trang và bán vũ trang được xây dựng và hoạt động liên tục ở vùng địch kiểm soát dưới hình thức vũ trang tuyên truyền nhằm thực hiện chủ trương diệt ác, phá kèm. Tại huyện Tuy Hòa I, lực lượng vũ trang của ta đã tiêu diệt tên ác ôn Nguyễn Y Chi ở xã Hòa Mỹ vào đêm 23/10/1960, tên ác ôn Nguyễn Ân ở xã Hòa Xuân vào đêm 15/12/1960. Những hoạt động vũ trang tuyên truyền và diệt ác đã làm cho bọn tề ngụy trong tỉnh hoang mang dao động. Trước tình hình đó, Tỉnh ủy Phú Yên chủ trương chớp thời cơ, phát động quần chúng ở đồng bằng nổi dậy giành chính quyền. Tỉnh ủy đã giao nhiệm vụ cho Huyện ủy Tuy Hòa I chọn một xã trên địa bàn huyện để phát động quần chúng nổi dậy đánh đổ chính quyền địch, giành chính quyền về tay nhân dân, để từ đó chúng ta phát triển phong trào đồng khởi trên địa bàn tỉnh. Thực hiện chỉ đạo của Tỉnh ủy, ngày 17/12/1960, Hội nghị Huyện ủy Tuy Hòa I đã quyết định chọn xã Hòa Thịnh là điểm mở đầu cho phong trào đồng khởi.

Hòa Thịnh là xã tiếp giáp núi, có địa thế thuận lợi cho việc tổ chức đồng khởi. Nhân dân Hòa Thịnh có truyền thống đấu tranh cách mạng kiên cường, bất khuất. Trong kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược (1946-1954), nhân dân Hòa Thịnh đã tích cực tham gia nuôi dưỡng cán bộ, bộ đội, thương binh, đi dân công tiếp vận, làm nhiệm vụ cửa ngõ chi viện các chiến trường Khánh Hòa và Tây Nguyên. Từ năm 1954, mặc dù kẻ thù đàn áp khốc liệt nhưng các tổ chức cơ sở Đảng ở Hòa Thịnh vẫn tồn tại và phát triển. Các thôn vẫn có ban cán sự hoạt động, có tổ chức thanh niên, phụ nữ, nông dân; có cơ sở cốt cán nắm quần chúng trung kiên và làm công tác binh vận tốt. Lực lượng thanh niên của xã tích cực tham gia trong các cuộc đấu tranh của quần chúng và sẵn sàng thoát ly tham gia công tác cách mạng. Đặc biệt, tại Hòa Thịnh, ta có cơ sở nội tuyến nằm trong lực lượng địch, sẵn sàng thực hiện theo yêu cầu của cách mạng. Tỉnh ủy và Huyện ủy Tuy Hòa I đã phân công cán bộ bám địa bàn phụ trách công tác chuẩn bị đồng khởi và trực tiếp chỉ đạo đồng khởi.

Vào thời điểm này, lực lượng vũ trang của huyện Tuy Hòa I có 3 trung đội vũ trang mới thành lập ở miền Đông, miền Trung, miền Tây, đã từng vũ trang tuyên truyền, diệt ác, phá kèm, có tinh thần chiến đấu cao. Tỉnh hỗ trợ một tổ vũ trang chiến đấu, được huấn luyện và trang bị vũ khí để tham gia diệt ác, phá kèm. Huyện ủy đã làm công tác tư tưởng và phân công nhiệm vụ cụ thể cho từng cơ sở cốt cán ở xã Hòa Thịnh khẩn trương chuẩn bị cờ, khẩu hiệu, băng rôn, lương thực, thực phẩm, dầu lửa, chai đèn, trang bị cá nhân cho thanh niên, vận động một số thanh niên sẵn sàng lên đường tham gia lực lượng vũ trang, chỉ đạo các xã lân cận tổ chức các hoạt động phối hợp để căng kéo địch. Huyện ủy đã xây dựng kế hoạch cụ thể, phối hợp hoạt động giữa xã Hòa Thịnh với các xã lân cận, lấy xã Hòa Thịnh làm điểm, các xã Hòa Mỹ, Hòa Tân, Hòa Đồng làm diện để căng kéo địch, thả bè chuối tuyên truyền cổ động cho phong trào cách mạng, xã Hòa Hiệp rải truyền đơn, dán áp-phích, phát loa để nghi binh... Sau khi rà soát và cân nhắc các mặt, Huyện ủy hạ quyết tâm định ngày đồng khởi, phát động quần chúng nổi dậy đánh đổ ngụy quyền, giành chính quyền về tay nhân dân.

Theo kế hoạch, ngày 22/12/1960, dưới sự lãnh đạo trực tiếp của Huyện ủy Tuy Hòa I, cuộc Đồng khởi đã nổ ra tại xã Hòa Thịnh. Đội vũ trang công tác huyện đã tiến công lực lượng dân vệ của địch và diệt một số tên ngụy quyền đầu sỏ để hỗ trợ quần chúng nổi dậy giành chính quyền, làm chủ trên địa bàn xã. Lực lượng tham gia đồng khởi hành quân từ hóc Cây Quăng, Đá Chồng, Hòn Chuối tiến ra gò Mả Vôi thôn Mỹ Phú để liên lạc với cơ sở nội tuyến, nắm tình hình lần cuối và xuất phát thành từng mũi.

Mũi thứ nhất do đồng chí Lê Xuân Mai - Bí thư Huyện ủy phụ trách, có đồng chí Huỳnh Lưu - Phái viên của tỉnh, đồng chí Lê Thạnh, đồng chí Nguyễn Chu cùng đi, tiến đến trụ sở xã, nổ súng đánh vào trung đội dân vệ và chuẩn bị cho cuộc mít-tinh.

Mũi thứ hai do đồng chí Nguyễn Duy Luân - Ủy viên Thường vụ Huyện ủy phụ trách và đồng chí Dương Dụ làm đội phó tiến đến thôn Mỹ Trung, đột nhập vào nhà tên Nguyễn Khái - đại diện xã.

Mũi thứ ba do đồng chí Bùi Tân - Ủy viên Thường vụ Huyện ủy phụ trách, đến thôn Phú Hữu, đột nhập vào nhà tên Nguyễn Tín – Phó đại diện xã, bắt sống và thu toàn bộ con dấu, tài liệu ngân quỹ, mang về trụ sở xã để mít-tinh.

Ba mũi tiến công thành thế bao vây áp đảo địch, hỗ trợ cho lực lượng quần chúng nổi dậy. Cả ba mũi đều hướng về trụ sở xã. Theo sau là hàng ngàn đồng bào các thôn Mỹ Điền, Mỹ Hòa, Mỹ Xuân, Mỹ Phú, Phú Hữu, Mỹ Cảnh, Cảnh Tịnh và một số đồng bào ở xã Hòa Mỹ tay cầm đuốc, đèo gió, gậy gộc, mõ tre, cùng kéo về trụ sở xã để dự mít-tinh.

Tại cuộc mít-tinh, đồng chí Lê Xuân Mai – Bí thư Huyện ủy Tuy Hòa I đứng lên vạch trần tội ác của đế quốc Mỹ và bè lũ tay sai âm mưu phá hoại Hiệp định Giơ-ne-vơ, tàn sát, khủng bố đồng bào ta, giết hại cán bộ, đảng viên, trả thù những người kháng chiến cũ… Đồng chí Bí thư Huyện ủy tuyên bố xóa bỏ ngụy quyền tay sai ở Hòa Thịnh, chính quyền thuộc về tay nhân dân, đồng thời kêu gọi đồng bào ta hãy đóng góp nhân tài, vật lực để phục vụ cách mạng, tham gia kháng chiến. Nhân dân hô vang các khẩu hiệu: “Đả đảo đế quốc Mỹ và bọn bù nhìn tay sai!”, “Cách mạng miền Nam Việt Nam nhất định thắng lợi!”. Ngay trong đêm mít-tinh đã có 45 thanh niên xung phong thoát ly ra vùng căn cứ để tham gia vào các lực lượng vũ trang huyện, tỉnh. Hòa Thịnh trở thành xã đầu tiên của Tuy Hòa, Phú Yên và đồng bằng khu V do chính quyền cách mạng làm chủ.

Sau Đồng khởi Hòa Thịnh, phong trào quần chúng nổi dậy đánh đổ chính quyền tay sai giành quyền làm chủ lan ra các xã Hòa Mỹ, Hòa Đồng, Hòa Tân, Hòa Hiệp, Hòa Phong… Quần chúng nổi dậy diệt ác phá kèm, xóa bỏ chính quyền địch, thành lập ban tự quản xã thôn, tổ chức lực lượng du kích xã và các đoàn thể quần chúng. Từ xã Hòa Thịnh huyện Tuy Hòa I, phong trào Đồng khởi cũng đã lan ra các huyện trong tỉnh như Tuy Hòa II, Tuy An, Sơn Hòa, Sông Cầu… và đồng bằng khu V. Đến cuối năm 1960, vùng giải phóng của tỉnh Phú Yên mở rộng với trên 20.000 dân. Thắng lợi của Đồng khởi Hòa Thịnh – Tuy Hòa – Phú Yên được Khu ủy khu V đánh giá cao và khẳng định là điểm mở đầu cho phong trào đồng khởi ở các tỉnh đồng bằng khu V. Với thắng lợi này, xã Hòa Thịnh được chọn đi báo cáo điển hình về phong trào Đồng khởi, huyện Tuy Hòa I được Khu ủy V tặng thưởng Huân chương Giải phóng hạng nhì vì có thành tích đồng khởi toàn huyện.

Thưa đồng bào và đồng chí!

Đồng khởi Hòa Thịnh là cuộc nổi dậy mở đầu có ý nghĩa hết sức quan trọng trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước trên chiến trường Phú Yên và đồng bằng khu V trong những năm nhân dân miền Nam đang chìm trong đau thương và uất hận trước kẻ thù hung bạo. Thắng lợi của phong trào Đồng khởi ở miền Nam trong hai năm 1959 và 1960 trong đó có Đồng khởi Hòa Thịnh là minh chứng thực tế khẳng định Nghị quyết Hội nghị lần thứ 15 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng đề ra là hoàn toàn đúng đắn và kịp thời. Đảng bộ Phú Yên đã cùng với các Đảng bộ ở miền Nam quyết tâm hành động, chuyển từ thế giữ bảo toàn lực lượng sang thế tiến công bất ngờ, dồn dập vào khâu yếu của địch là chính quyền cơ sở ở nông thôn. Thắng lợi của Đồng khởi Hòa Thịnh có vai trò quyết định của các cấp ủy Đảng từ tỉnh đến huyện, xã, đã quán triệt sâu sắc chủ trương, đường lối của Trung ương Đảng, nhận định đúng tình hình, chọn địa bàn thích hợp, xây dựng kế hoạch, xây dựng kế hoạch có sự phối hợp hoạt động giữa các lực lượng quân sự – chính trị – binh vận với lực lượng quần chúng nhân dân trong xã và các xã lân cận… bảo đảm cho đồng khởi nổ ra giành thắng lợi gọn gàng, nhanh chóng. Cao trào đồng khởi ở Phú Yên, mà điểm mở đầu là Hòa Thịnh, là sự sáng tạo của Đảng bộ và nhân dân Phú Yên trong việc thực hiện Nghị quyết 15 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng, đã làm tan rã hàng loạt bộ máy kìm kẹp của ngụy quyền ở cơ sở, đẩy ngụy quân, ngụy quyền vào thế bị động. Đồng khởi ở Hòa Thịnh và ở cả tỉnh Phú Yên là sự gặp gỡ giữa ý Đảng và lòng dân, tạo nên cao trào cách mạng mạnh mẽ.

Đồng khởi Hòa Thịnh đã góp phần vào quá trình xây dựng lực lượng chính trị, lực lượng vũ trang, xây dựng căn cứ địa của phong trào cách mạng địa phương. Qua Đồng khởi, lực lượng chính trị đấu tranh trực diện với địch được hình thành và ngày càng vững vàng trong cuộc đấu tranh với kẻ thù. Đông đảo lực lượng thanh niên thoát ly xây dựng lực lượng vũ trang địa phương. Chỉ trong 15 ngày đầu tháng 1 năm 1961, mặc cho sự ngăn chặn bố ráp của địch, toàn huyện Tuy Hòa I có tới 700 thanh niên ra căn cứ tham gia lực lượng vũ trang. Đó là vốn quý ban đầu cho lực lượng vũ trang địa phương. Trên cơ sở đó, huyện Tuy Hòa I đã xây dựng được 1 trung đội vũ trang tập trung và 15 đội công tác có vũ trang.

Đồng khởi Hòa Thịnh là cuộc tập dợt đầu tiên về sự kết hợp đấu tranh chính trị, vũ trang và binh vận, tạo thành 3 mũi giáp công. Cũng như ở Bến Tre, nét đặc sắc của Đồng khởi Hòa Thịnh là biết dựa chắc vào lực lượng chính trị của quần chúng để phát động nổi dậy, nổi dậy liên tục mà vẫn duy trì được thế hợp pháp của quần chúng và vẫn giành được thắng lợi, trong lúc lực lượng vũ trang còn non yếu, cơ sở Đảng bị tổn thất nặng nề chưa hồi phục kịp.

Đồng khởi Hòa Thịnh phát huy cao độ chủ nghĩa anh hùng cách mạng, ý chí kiên cường quật khởi của nhân dân, sức mạnh bất diệt của cách mạng và tiếp nối truyền thống anh dũng của quê hương. Thắng lợi của Đồng khởi Hòa Thịnh, trước hết là thắng lợi của việc phát huy sức mạnh đoàn kết toàn dân, trên cơ sở đường lối lãnh đạo của Đảng. Ngày nay, sau một nửa thế kỷ nhìn lại cuộc Đồng khởi Hòa Thịnh và phong trào Đồng khởi ở Phú Yên, chúng ta vô cùng tự hào về ý chí và tinh thần tiến công cách mạng của nhân dân Phú Yên. Những bài học kinh nghiệm lịch sử quý báu về thắng lợi của phong trào Đồng khởi vẫn còn có ý nghĩa sâu sắc về sự tăng cường đoàn kết dân tộc, phát huy sức mạnh toàn dân trong sự nghiệp đổi mới và xây dựng đất nước hiện nay.

Thưa đồng bào và đồng chí!

Trong những năm tháng chiến tranh ác liệt, không thể kể hết những hy sinh, mất mát của nhân dân. Song nhân dân Phú Yên đã phát huy truyền thống đoàn kết, một lòng một dạ với Đảng, với cách mạng, không sợ gian khổ, hy sinh, trong bất kỳ hoàn cảnh nào cũng hướng về cách mạng.

Từ sau ngày quê hương được hoàn toàn giải phóng, Đảng bộ, quân và dân Phú Yên tiếp tục phát huy truyền thống đấu tranh cách mạng vẻ vang của quê hương, đoàn kết một lòng, ra sức phấn đấu đạt nhiều thành tựu quan trọng trên các lĩnh vực phát triển kinh tế – xã hội. Trong những năm gần đây, tuy còn gặp nhiều khó khăn, nhưng nền kinh tế của tỉnh luôn đạt tốc độ tăng trưởng khá, GDP bình quân hằng năm tăng trên 10%. Cơ cấu nền kinh tế chuyển dịch theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Tốc độ phát triển đô thị được đẩy nhanh, nhiều thị trấn, thị tứ, các khu dân cư nông thôn đang khởi sắc từng ngày, góp phần tạo nên diện mạo mới cho tỉnh nhà. Cùng với phát triển kinh tế, tỉnh đặc biệt quan tâm chăm lo các lĩnh vực văn hóa xã hội, xóa đói giảm nghèo. Quốc phòng an ninh và trật tự an toàn xã hội được giữ vững. Hệ thống chính trị được củng cố và tăng cường.

Những thành tựu tỉnh Phú Yên đạt được trong thời gian qua rất quan trọng, cơ bản thoát khỏi tình trạng tỉnh nghèo, tạo thế và lực mới cho sự phát triển của tỉnh trong những năm tới. Nghị quyết Đại hội Đảng bộ tỉnh lần thứ XV đề ra mục tiêu tổng quát đến năm 2015 của tỉnh ta là tiếp tục phát triển nhanh và bền vững, phấn đấu đạt mức bình quân chung của cả nước, tạo đà để đến năm 2020 Phú Yên cơ bản trở thành một tỉnh công nghiệp. Những kết quả và thành tựu trên đây đã minh chứng: Truyền thống anh hùng trong kháng chiến của quân và dân Phú Yên đã được khơi dậy mạnh mẽ trong xây dựng hòa bình, góp phần tạo nên bản lĩnh và trí tuệ Phú Yên để vượt qua mọi khó khăn, thử thách, vững bước tiến  lên cùng hành trình đổi mới của đất nước.

Tự hào về những thành tựu đã đạt được, trong những năm tới, tỉnh Phú Yên tiếp tục phát huy truyền thống cách mạng, sức mạnh đoàn kết, nêu cao ý chí tự lực, tự cường, năng động, sáng tạo, tập trung khai thác tốt nhất mọi tiềm năng, thế mạnh, huy động tối đa mọi nguồn lực để thúc đẩy Phú Yên phát triển nhanh và bền vững. Toàn Đảng bộ, toàn dân, toàn quân Phú Yên nêu cao truyền thống anh hùng, đẩy mạnh các phong trào thi đua yêu nước, ra sức xây dựng quê hương Phú Yên yêu dấu của chúng ta ngày càng giàu đẹp và văn minh.

Thưa đồng bào và đồng chí!

Chúng ta kỷ niệm 50 năm Ngày Đồng khởi Hòa Thịnh trong không khí toàn Đảng bộ, toàn quân, toàn dân tỉnh ta vui mừng về thành công của Đại hội Đảng bộ tỉnh lần thứ XV, đồng thời đang ra sức thi đua lập thành tích chào mừng Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI, hướng tới kỷ niệm 400 năm Phú Yên và Năm Du lịch quốc gia Duyên hải Nam Trung Bộ - Phú Yên 2011.

Phát huy truyền thống hào hùng của Đồng khởi Hòa Thịnh, phát huy truyền thống đấu tranh cách mạng vẻ vang của quê hương Phú Yên, toàn Đảng bộ, toàn quân, toàn dân tỉnh ta hãy đoàn kết một lòng, quyết tâm vượt qua mọi khó khăn thử thách, vững bước tiến lên giành những thắng lợi to lớn hơn nữa trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, ra sức xây dựng tỉnh nhà ngày càng phát triển về mọi mặt.

Chúc các đồng chí lãnh đạo, các vị đại biểu, cán bộ và nhân dân tỉnh nhà luôn luôn dồi dào sức khỏe, hạnh phúc và thành đạt.

Xin trân trọng cảm ơn!

------------------------

(*) Đầu đề do Tòa soạn đặt