Có thể nói rằng ở Đại tướng Võ Nguyên Giáp, ngoài biệt tài chỉ huy quân sự của một vị tướng soái mang tính huyền thoại mà lịch sử và thế giới đã ca ngợi, tôn vinh, ông có một điều đặc biệt có lẽ ngoại trừ Bác Hồ, ít có một vị lãnh tụ nào trong thế kỷ 20, 21 này có được. Đó là ông sống trong lòng nhân dân. Hình ảnh một phụ nữ ở Phú Quốc, vượt biển về Cần Thơ chỉ để thắp nén nhang thờ vong ở Hội Cựu chiến binh. Hàng ngàn, hàng ngàn người xếp hàng dài cả vài cây số lặng lẽ, trật tự vào nhà Đại tướng để nghiêng mình vĩnh biệt ông, khóc thương ông, dù chưa đến ngày cả nước để tang ông. Điều đó khẳng định rằng ông còn sống mãi trong lòng mọi người. Với tôi càng hơn vậy. Những kỷ niệm về ông trong tôi là một góc thiêng liêng không bao giờ quên được. Với tôi thì Đại tướng Võ Nguyên Giáp suốt đời là vị chỉ huy tối cao, một vị chỉ huy nằm sâu trong tâm thức có một sức hút, sức truyền cảm to lớn, ngay cả những lúc khó khăn nhất của Đại tướng, sức hút đó trong tôi vẫn nguyên vẹn và đến hôm nay khi ông đã về cõi tiên thì sức hút đó, tình cảm to lớn của ông vẫn lan tỏa, vẫn mạnh mẽ sâu sắc như khi người còn trên cõi dương này.
Giáo sư Trình Quang Phú chúc thọ Đại tướng Võ Nguyên Giáp
* * *
Năm 1955, tập kết ra Bắc tôi được phân về đơn vị thiếu sinh quân, ngày ấy tôi chỉ là một cậu bé 15 tuổi mới có 3 năm làm liên lạc. Trong đơn vị tôi có các bạn ở trung đội thiếu niên thành Huế, các trinh sát tí hon Sài Gòn, Đà Nẵng... Trước khi chúng tôi về các trường học sinh miền Nam để học văn hóa thì vinh dự được Đại tướng đến thăm. Lần lượt các bạn thiếu sinh quân của mỗi vùng miền chào báo cáo Đại tướng (như Thủ trưởng đơn vị đã dạy trước). Đến phiên tôi, trong bộ áo lính mới toanh, tôi hồi hộp bước lên đứng nghiêm cách Đại tướng 5m và đưa tay chào:
- Kính thưa Đại tướng, cháu có mặt.
Đại tướng cười, ông kéo tôi vào lòng, vỗ nhẹ như nựng trên má tôi và nói :
- Thưa Đại tướng thì không có cháu.
Hôm đó cả trung đội chúng tôi người lớn nhất cũng chỉ 16 tuổi, mỗi người ở một địa phương khác nhau, nhưng trong vòng tay của Đại tướng chúng tôi như con một nhà, đang quây quần bên người cha, người bác vĩ đại.
Hơn 10 năm sau, khi đó tôi công tác ở Ban miền Nam của Trung ương Đảng, tôi thường được gặp Đại tướng trong các buổi Đại tướng thăm các anh hùng, dũng sĩ miền Nam ra Bắc chữa bệnh. Một lần tôi nhắc lại chuyện lần đầu gặp Đại tướng, ông vui vẻ giải thích thêm: Chúng tôi là lớp đi trước, lớp đàn anh. Trong quân ngũ mà xưng hô như gia đình thì khó làm việc, các anh cứ gọi tôi là anh, anh Văn là được rồi.
Thật ra tuổi của ba tôi còn ít hơn ông 4 tuổi, ông là bậc đàn anh của ba tôi, nhưng theo ý Đại tướng, từ đó tôi gọi ông là anh, anh Văn. Lòng tôi đỡ áy náy hơn khi tôi đọc lại bức thư gửi bộ đội của Bác Hồ ngày 22/12/1949. Trong thư Bác viết: "Quân đội ta quen gọi Đại tướng Tổng tư lệnh Võ Nguyên Giáp là anh Cả. Cách gọi thân ái ấy rất đúng với tinh thần và lịch sử của quân đội ta".
* * *
Sau ngày Bác Hồ mất (1969), Luật sư Nguyễn Hữu Thọ ra viếng Bác rồi ở lại Hà Nội. Một lần vào khoảng năm 1972, Luật sư gọi tôi cùng đi đến thăm Đại tướng. Hai nhà lãnh đạo nói chuyện rất tâm đầu ý hợp, biểu hiện sự thân tình của 2 nhà trí thức lớn.
Bất ngờ Luật sư hỏi Đại tướng:
- Anh Văn có thấy thách thức quá lớn khi quân Mỹ có vũ khí hiện đại quá không?
Đại tướng gật đầu:
- Chúng hiện đại bao nhiêu thì sự dã man của chúng càng nhiều, lòng căm thù của nhân dân sẽ càng cao. Chúng ta sẽ thắng vì chúng ta có dân, tôi chỉ mong làm sao bớt được thương vong cho dân mình.
Và với niềm tin mãnh liệt, Đại tướng hỏi lại Luật sư:
- Anh lo gì nhất khi miền Nam được giải phóng?
- Tôi lo nhất là đội ngũ cán bộ quản lý chính quyền. Mới hôm qua họ là người cầm súng, liệu có quen được không?
Đại tướng gật đầu:
- Tôi cũng nghĩ như anh, chúng ta phải đào tạo và cái cuối cùng vẫn phải nhờ dân quản lý, có dân là có tất cả, làm sao để đảm bảo phát huy dân chủ, tôi lo anh em binh lính của mình, khi đó với men say chiến thắng, tự đắc ra oai với dân thì nguy lắm. Tôi sẽ căn dặn các đơn vị từ bây giờ.
Câu chuyện ngắt quãng bởi những chuyện đời thường nhưng nó thể hiện tầm nhìn xa của Đại tướng. Ông luôn dựa vào dân, chiến tranh nhân dân, quân đội nhân dân chính là sản phẩm tuyệt vời của Đại tướng Tổng tư lệnh và chính điều đó đã tạo nên chiến thắng tuyệt vời của dân tộc ta.
* * *
Sau giải phóng miền Nam, nhất là giai đoạn có nhiều khó khăn với Đại tướng, tôi thường đến thăm ông. Điều đặc biệt tôi luôn thấy ông thư thái, thản nhiên và lúc nào tấm lòng ông cũng vì nhân dân, vì đất nước. Luật sư Nguyễn Hữu Thọ cũng thường gửi thư, quà tặng ông. Một lần Luật sư gửi tặng ông cây bút của Pháp. Ông liền mở ra khai bút và viết thư cảm ơn Luật sư, cuối cùng có câu tái bút: “Tôi viết bằng bút của anh gửi tặng”. Ông rất vui với những tình cảm như thế. Có một lần trong lúc nói chuyện với tôi, ông đọc một câu thơ, có lẽ của GS. Đặng Thái Mai (bố vợ ông):
Cho hay tất thảy đều trôi nổi
Còn với non sông một chữ tình.
Rồi ông nói với tôi: "Phú ơi, cái gì rồi cũng qua đi, tình là còn mãi mãi".
Tôi nhập tâm lời dặn của ông và trọn đời sẽ sống bằng cái tâm cho một chữ tình với đời.
* * *
Năm 2002 tôi báo cáo với ông về tác phẩm "Đường Bác Hồ đi cứu nước" do tôi biên soạn từ hàng trăm tác phẩm viết về Bác. Ông cho rằng cách làm này là sáng tạo. Ông nói: "Một người không thể nhìn thấy và viết đủ về Bác Hồ được. Tuyển từ nhiều người để nối lại thành cuộc đời Bác là cách làm thông minh". Hôm đó, ông tặng tôi mấy tác phẩm của ông viết về Bác. Nghe tôi thưa nhà xuất bản Thanh Niên chuẩn bị in lần thứ 5 quyển: "Đường Bác Hồ đi cứu nước", ông hứa sẽ có vài lời.
Mấy ngày sau Đại tá Nguyễn Huyên, trợ lý của ông chuyển cho tôi mấy lời của Đại tướng:
Tác phẩm "Đường Bác Hồ đi cứu nước" là một công trình sưu tập, biên soạn công phu. Tôi hoan nghênh Tiến sĩ Trình Quang Phú đã có nhiều cố gắng tuyển chọn và biên soạn thành công tác phẩm này.
Tôi rất vui được biết tác phẩm đã tái bản lần thứ 4 và mong quyển sách "Đường Bác Hồ đi cứu nước" sẽ góp thêm với bạn đọc, nhất là các bạn trẻ những tư liệu quý về Chủ tịch Hồ Chí Minh.
Hà Nội, Mùa thu 2002
Đại tướng Võ Nguyên Giáp
Bút tích này Nhà xuất bản Thanh Niên in trang trọng ở trang đầu của tác phẩm. Đến nay, sách tái bản lần thứ 10 vẫn luôn in lời của Đại tướng. Tôi cảm ơn ông đã nâng sức tác phẩm, tôi coi đó là tình cảm thiêng liêng mà ông đã dành cho sự nghiệp văn chương của tôi.
* * *
Thường cứ đến ngày 25 tháng 8 tôi đến chúc mừng sinh nhật ông. Vào những ngày này, ông có rất nhiều khách, nhưng biết tôi ở miền Nam ra, ông và phu nhân, GS Đặng Bích Hà cũng luôn dành thời gian tiếp tôi. Một lần vào dịp kỷ niệm sinh nhật lần thứ 85 của ông, tôi và nhà tôi đến khi ông vừa đi thăm Pắc Pó (Cao Bằng) trở về. Nhận bó hoa chúc mừng của chúng tôi, ông quay qua nhắc chị Hà lấy tặng chúng tôi mấy ống cơm lam của đồng bào Pắc Pó tặng. Ông nói: "Ngày xưa Bác Hồ cũng hay ăn cơm này, đồng bào dân tộc nấu dẻo lắm. Anh mang về miền Nam cho các cháu biết cơm lam". Chúng tôi mang về, các cháu đã chuyền tay nhau nâng niu ống cơm lam và trân trọng đến không dám chẻ ra ăn vì sợ mất đi một kỷ niệm quý giá.
Mùa xuân năm 2004, vợ chồng Đại tướng vào Nam ăn tết. Chúng tôi đến thăm, đúng giờ hẹn, nhưng lại đúng vào giờ cơm, đồng chí cảnh vệ mời chúng tôi ngồi uống nước, như thế là đúng đạo nghĩa lắm rồi. Nhưng không, ông từ bàn ăn bước ra phòng khách bắt tay chúng tôi: "Xin lỗi, chờ mình một chút". Ông mời chúng tôi uống nước rồi trở vào dùng cơm tiếp. Chuyện đời thường ấy in đậm trong tôi. Một vị tướng soái cao cả như vậy nhưng rất tỉ mỉ trong ứng xử đời thường. Sự cẩn trọng ấy chỉ có ở người có nhân cách tầm cao.
Hôm đó ông tiếp chúng tôi rất thân mật, nhiều lần hỏi vợ tôi về việc làm ăn kinh doanh ở công ty. Ông mang ra cuốn sách "Tư tưởng Hồ Chí Minh và con đường cách mạng" bìa cứng, dày đến 400 trang do ông chủ biên và nói: "Đổi mới, một chút nghe", ông cười rất tươi. "Năm nay tôi chúc tết anh chị bằng sách thay cho thiệp xuân". Nói rồi ông để sách lên đùi và ghi ngay ở trang đầu sách.
" Chúc đ/c Trình Quang Phú và gia đình năm mới khỏe mạnh, hạnh phúc, mọi sự tốt đẹp.
Xuân Giáp Thân 2004"
Ông ký và ghi rõ Đại tướng Võ Nguyên Giáp.
Chúng tôi vui với lời và cách chúc của ông. Ông trao sách cho tôi và dặn: "Anh là người nghiên cứu về Bác phải hiểu sâu tư tưởng của Bác", tôi "dạ" rồi ôm quyển sách áp vào ngực trái với cả sự kính trọng, cảm động đến không ngăn được nước mắt. Anh dành cho tôi nhiều tình thương yêu cao cả quá.
* * *
Cũng năm đó tỉnh Phú Yên quê tôi, các đồng chí lãnh đạo quyết định thành lập giải thưởng Luật sư Nguyễn Hữu Thọ. Các đồng chí đề nghị tôi trao đổi với Đại tướng, tôi mang ý này báo cáo với ông. Ông vui vẻ nói:
"Việc làm này có ý nghĩa lắm. Anh biết tôi vô cùng quý trọng anh Ba Thọ (LS Nguyễn Hữu Thọ) .Tôi sẽ có thư để hoan nghênh việc làm này. Anh nói với các đồng chí ở Phú Yên, tôi rất cảm ơn các anh chị trong ấy, tôi có nhiều tình cảm với quân dân Phú Yên lắm".
Hôm sau tôi trở lại theo lời hẹn, ông trao cho tôi bức thư ngoài bì ghi rõ gửi "đ/c Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh Phú Yên", do chính tay Đại tướng viết. Ông nói: Tôi nhớ Chủ tịch Ủy ban tỉnh tên là Lộc nhưng không nhớ họ gì nên chỉ ghi đ/c Chủ tịch, kể ra không đúng lắm, anh nói các đồng chí ấy thông cảm (ngày ấy Chủ tịch UBND tỉnh là đồng chí Đào Tấn Lộc). Ông còn biết đồng chí Nguyễn Thành Quang, Bí thư Tỉnh ủy Phú Yên lúc đó có cùng ngày sinh với ông. Ông dặn tôi nhớ theo dõi hoạt động của giải thưởng Luật sư Nguyễn Hữu Thọ và cho ông biết. Bức thư gửi tỉnh Phú Yên, Đại tướng viết:
Kính gửi: Ủy ban nhân dân tỉnh Phú Yên và Tỉnh đoàn TNCS Hồ Chí Minh tỉnh Phú Yên.
Luật sư Nguyễn Hữu Thọ lúc sinh thời là tri thức cách mạng lớn, một chiến sĩ cộng sản kiên cường, một nhà lãnh đạo xuất sắc cho khối đại đoàn kết dân tộc. Với nhiều nghĩa tình với Phú Yên, Luật sư Nguyễn Hữu Thọ đã coi Phú Yên là quê hương thứ hai của mình.
Tỉnh Phú Yên ban hành giải thưởng Nguyễn Hữu Thọ là việc làm có ý nghĩa sâu sắc trong công tác giáo dục truyền thống cách mạng vẻ vang cho thế hệ trẻ, đồng thời thể hiện tình cảm trân trọng của Đảng bộ và nhân dân Phú Yên với Luật sư Nguyễn Hữu Thọ. Là người bạn, người đồng chí thân thiết của Luật sư Nguyễn Hữu Thọ, tôi rất cảm động khi được lãnh đạo tỉnh Phú Yên cho biết sẽ ban hành giải thưởng Nguyễn Hữu Thọ.
Tôi tha thiết mong rằng lớp lớp tuổi trẻ Phú Yên, đặc biệt là các nhà khoa học trẻ Phú Yên sẽ không ngừng học tập và lao động sáng tạo để cùng Đảng bộ và nhân dân Phú Yên chiến thắng giặc nghèo khó, đưa Phú Yên tiến nhanh cùng cả nước.
Tôi tin rằng giải thưởng Nguyễn Hữu Thọ sẽ góp phần tích cực vào sự nghiệp đào tạo bồi dưỡng lớp trẻ tiến lên ngang tầm thời đại.
Chào thân ái và thắng lợi.
Hà Nội, ngày 16/8/2004
Đại tướng Võ Nguyên Giáp.
Tôi vô cùng cảm ơn ông đã dành những tình cảm sâu đậm với Phú Yên quê hương yêu dấu của tôi.
* * *
Còn nhiều, rất nhiều những kỷ niệm như thế về Đại tướng. Hôm nay khi viết những dòng này thì Đại tướng, người anh Cả của chúng ta đã ra đi. Xúc động đang trào dâng, đau thương đang nặng trĩu, không thể viết được tất cả, chỉ xin ghi ở đây vài kỷ niệm thiêng liêng như một nén nhang lòng, xin một lần được đứng nghiêm kính chào để vĩnh biệt Đại tướng, người anh Cả đầy yêu thương và kính trọng của cả nước và của riêng mình.
GS,TS TRÌNH QUANG PHÚ
