Mùa nắng, nước dòng sông Trà Bương đứt quãng, không chảy ra đến sông Cái. Nhưng từ khi hồ Phú Xuân tích nước dẫn về các cánh đồng, nông dân be bờ giữ nước, tạo “ruộng mật, bờ xôi” xanh ngát, tươi tốt. Nước từ những cánh đồng chảy qua lỗ mậu đổ ra mương rút, con rạch bàu “bồi bổ” lại cho dòng sông nên sông nước chảy quanh năm. Và dòng sông này đã làm đổi thay cuộc sống của biết bao người dân nơi đây.
Hồ Phú Xuân với cánh đồng... 6 thôn
| Ông Trần Quốc Huy, Trưởng Phòng NN-PTNT huyện Đồng Xuân, cho biết: Từ ngày có hồ Phú Xuân đưa nước về, trên những cánh đồng mang lại những mùa vàng bội thu. Nhờ những cánh đồng xã Xuân Phước, Xuân Quang 3 hưởng nước từ hồ Phú Xuân “kéo” theo năng suất lúa toàn huyện tăng cao. Chỉ tính riêng vụ đông xuân vừa qua, năng suất ước đạt 67,1 tạ/ha, tăng 9,8 tạ/ha so cùng kỳ. Vụ lúa vừa qua, Phòng NN-PTNT huyện phối hợp với Trung tâm Khuyến nông tỉnh thực hiện mô hình lúa lai TH3-5 tại cánh đồng xã Xuân Phước ăn nước hồ Phú Xuân với diện tích 15ha, cho năng suất cao 82,7 tạ/ha. |
Hồ chứa nước Phú Xuân chặn dòng sông Trà Bương được khởi công vào cuối năm 1993, lễ chặn dòng hồ chứa nước Phú Xuân vào tháng 2/1995. Đến đầu năm 1997 hoàn thành đưa nước vào ruộng đồng. Hồ có mặt đập kiên cố chắn ngang từ núi Hòn Bồ qua Hố Cốc tạo thành lòng hồ. Trước khi đổ nước vào lòng hồ Phú Xuân, sông Trà Bương được tiếp nước từ suối Mây.
Dung tích nước theo thiết kế của hồ Phú Xuân là 11 triệu m3, từ cống đập đầu mối đưa nước qua 2 con mương N1, N2, mỗi vụ tưới 450ha lúa cánh đồng 6 thôn: Phú Xuân A, Phú Xuân B, Phước Hòa (xã Xuân Phước); Phước Nhuận, Thạnh Đức và Phước Lộc (xã Xuân Quang 3). Các cánh đồng này nằm dọc đôi bờ dòng sông Trà Bương.
Cánh đồng xóm Đồng Đá, Đồng Bò (thôn Phú Xuân A) là cánh đồng gần hồ Phú Xuân, ruộng lúa “ôm cua” qua xóm nhà, có nhà màu xanh ruộng lúa “ghé” sát sau hè. Ông Bùi Văn Tám ở xóm Đồng Đá cho hay: Đám ruộng cạnh nhà, trước đây tôi nuôi cá, gần đây để chủ động có “hột ăn” trong nhà, tôi chuyển sang trồng lúa. Ruộng nhà tôi chạy qua sát vách nhà hàng xóm, hưởng nước từ hồ Phú Xuân. Vậy nên, chiều ngồi uống nước trà bên góc sân nhà, tôi có thể thò tay ra bứt được gié lúa.
Theo mương N1 xuôi xuống, cánh đồng Hóc Tre của thôn Thạnh Đức ăn sâu vào hóc (vách) núi, màu xanh lúa non trải dài. Từ con đường huyện lộ, địa phương đắp con mương nhỏ nối với mương N1 “thọc” sâu vào hóc núi dẫn nước hồ Phú Xuân chảy theo mương tưới cánh đồng Hóc Tre. Ông Phan Văn Thảo ở xóm Hóc Tre bày tỏ: Trước đây khi chưa có nước tưới từ hồ Phú Xuân, ruộng ở đây “hứng” nước trời để gieo lúa, mỗi năm một vụ nhưng rất bấp bênh. Có năm gieo lúa (vãi lúa rồi cày gieo lấp hạt), khi cây lúa vừa ra lá non thì nắng hạn kéo dài, lúa đỏ chét hoặc chết khô. Khi thì vừa gieo lúa lại gặp mưa, đất dẽ (nén) cứng, lúa bị mắc đén (lớp đất mặt nén chặt, cây lúa khó mọc mầm), cỏ lông heo, cỏ hành, cỏ hẹ thi nhau mọc lấn lúa. Chủ ruộng sắm cái quằn lưỡi nhỏ chỉ bằng 2 ngón tay ngồi moi từng chút đất làm cỏ. Ngồi đúng buổi làm cỏ moi được chòm bằng cái nong tre. Cuối vụ gié lúa dài bằng ngón tay cái, gặp nắng hạn khô nước, gié lúa không “no” gạo vì chín háp.
Cánh đồng chỉ trồng một vụ lúa rồi bỏ hoang, những tháng còn lại, chờ những cơn mưa “nuôi” lúa chét (lúa tái sinh từ gốc rạ) và người trong xóm lùa bò ra thả ăn. Nhưng từ ngày có hồ Phú Xuân, ruộng ở đây một năm nông dân làm 2 vụ lúa ăn chắc.
20 năm phát triển “ruộng mật”
Tính từ ngày hồ Phú Xuân hoàn thành đưa nước vào ruộng lúa đến nay đã 20 năm. Và nông dân be bờ giữ nước ruộng đồng luôn xanh tươi. Nước từ những cánh đồng chảy qua lỗ mậu đổ ra mương rút, con rạch bàu “bồi bổ” lại cho dòng sông nên dòng sông nước chảy quanh năm. Trải qua 20 năm nay, mỗi năm 2 vụ lúa “đơm” màu xanh ngát.
Ông Trần Văn Tiến, nông dân ở thôn Phú Xuân B, ra thăm lúa cánh đồng Chay trước nhà cho biết, vụ này gia đình ông sản xuất 1 giạ giống (1.000m2) lúa ở cánh đồng Chay, “mã lúa” tốt. Từ khi lúa ra lá non đến khi tròn mình (làm đòng), đến đây nhìn xuống cánh đồng Tre, đồng Phước Hòa… một màu xanh trải dài trông thật mát mắt.
Ông Tiến nhớ lại, hồi ông lập gia đình ra ở riêng, cha mẹ cho đám đất trước nhà. Hồi đó qua tháng 7 âm lịch chờ trời mưa cày đất. Có năm mưa to cày sát bờ sát góc, có năm mưa rào chỉ ướt lớp đất mặt, cày không kịp nên chỉ gieo lúa mọc lởm giữa nên làm ruộng không đủ ăn. Còn nay 1 giạ giống “bèo” lắm cũng thu 14 bao lúa cột túm miệng (700kg), lúa dư dả, nhà nào cũng bán lúa mua sắm, trang trải cuộc sống gia đình.
Chảy về hạ nguồn, sông Con được tiếp nước từ suối Ré, xuôi qua cầu Sông Con (cầu bắc qua sông nối thôn Thạnh Đức, Phước Lộc) rồi đổ vào sông Cái tại ngã ba Chợ Lùng thuộc thôn Phước Lộc (xã Xuân Quang 3). Dòng nước hồ Phú Xuân có “duyên nợ” với sông Trà Bương (sông Con). Tuyến mương N2, chảy song song với dòng sông, từ thôn Phú Xuân A, Phú Xuân B, Phước Hòa (xã Xuân Phước) rồi đến thôn Phước Nhuận, Phước Lộc (xã Xuân Quang 3). Cánh đồng thôn Phước Lộc cạnh ngã ba Chợ Lùng là cánh đồng cuối cùng hưởng nước từ hồ Phú Xuân “lặn lội” xuống tận dưới này.
Ông Lâm Văn Minh, Chủ tịch UBND xã Xuân Quang 3, cho biết: Toàn xã có 231ha lúa hưởng nước tự chảy của hồ Phú Xuân. Cánh đồng chủ động nước tưới, những năm qua, ngành Nông nghiệp triển khai nhiều mô hình cho nông dân áp dụng như “3 giảm, 3 tăng”, “1 phải, 5 giảm”. Ban đầu nông dân trồng giống lúa Chín Đồng Nai, lúa Lùn, năng suất đạt 55 tạ/ha, gần đây bà con nông dân trồng các giống lúa mới cấp nguyên chủng, siêu nguyên chủng, năng suất lên đến 70 tạ/ha.
* * *
Ngày mới trên sông Trà Bương loang loáng nước. Và trên những cánh đồng Xuân Phước, Xuân Quang 3…, chúng tôi bắt gặp đông đúc nông dân hăng say gặt lúa, đổ lúa ra phơi hay vận chuyển về nhà… Thêm một mùa vàng bội thu. Hồ Phú Xuân mang lại cuộc sống no ấm cho người dân sống dọc hai bên bờ sông Trà Bương.
MẠNH HOÀI NAM
