Cách đây 47 năm, thực hiện Chỉ thị của Trung ương Cục Miền Nam và hướng dẫn của Ban An ninh Khu V, Tỉnh ủy Phú Yên đã ra quyết định thành lập Đại đội An ninh vũ trang (ANVT) Phú Yên (tiền thân của BĐBP Phú Yên). Ngày 2/9/1965, tại vùng 1, xã An Lĩnh, huyện Tuy An, đại đội đã làm lễ ra mắt với quân số ban đầu là 60 đồng chí, được biên chế thành 3 trung đội.
Trung đội 1 do đồng chí Nguyễn Ngọc Châu làm trung đội trưởng, có nhiệm vụ vừa chiến đấu, vừa bảo vệ cơ quan Tỉnh ủy, bảo vệ các đồng chí cán bộ đi công tác, đảm bảo an toàn các địa điểm hội họp và thông tin, liên lạc phục vụ công tác lãnh đạo, chỉ đạo nắm đánh địch.
Trung đội 2 do đồng chí Trần Văn Trung làm trung đội trưởng, có nhiệm vụ vừa chiến đấu vừa bảo vệ các mục tiêu kinh tế, chính trị, tính mạng, tài sản của cán bộ, nhân dân vùng giải phóng; phát động phong trào quần chúng phòng gian, bảo mật, tham gia chiến tranh du kích; thu gom bom, mìn, đạn pháo cũ của địch để chế tạo vũ khí mới; tổ chức tăng gia, sản xuất đảm bảo lương thực, thực phẩm cho đơn vị hoạt động chiến đấu.
Trung đội 3 do đồng chí Nguyễn Văn Linh làm trung đội trưởng, có nhiệm vụ vừa chiến đấu vừa canh giữ trại giam A20 và trại cải tạo tù hàng binh địch; xây dựng phương án hoạt động giữa vùng giải phóng với vùng địch tạm chiếm; tổ chức tuyên truyền, vận động nhân dân nâng cao cảnh giác, chống lại âm mưu, thủ đoạn chiến tranh tâm lý của dịch tuyên truyền xuyên tạc chủ trương của Đảng, chính sách Mặt trận Dân tộc giải phóng Miền Nam.
Ngay sau khi thành lập, ở khu vực miền núi, lực lượng ANVT Phú Yên đã vận động nhân dân xây dựng trận địa bố phòng chống địch càn quét, đào hầm tránh máy bay địch. Ở đồng bằng, tập trung xây dựng cơ sở bí mật và tham gia diệt ác, phá “ấp chiến lược”. Ngày 15/12/1965, một tổ ANVT đã cải trang thành dân tiếp cận và tiêu diệt hai tên ác ôn ở TX Tuy Hòa. Trong chiến dịch Thu Đông 1965, lực lượng ANVT Phú Yên cùng với các lực lượng tiêu diệt, làm bị thương và bắt sống hàng trăm tên địch, thu nhiều súng các loại và phá hủy nhiều xe quân sự…; cùng với quân và dân Phú Yên mở rộng vùng giải phóng, chủ động trên các chiến trường.
Trong những năm 1968, 1969, địch liên tục mở những đợt càn quét với quy mô lớn vào vùng giải phóng. Ở vùng giáp ranh, địch tăng cường lực lượng đàn áp, khủng bố, làm cho quân ta không lấy được lương thực, thực phẩm từ trong dân, cán bộ và bộ đội phải sống nhờ vào trái cây và rau rừng, nên cuộc sống rất khó khăn và nguy hiểm.
Trước tình hình trên, tháng 11/1968, tại Hòn Giang (địa bàn giáp ranh giữa xã Sơn Long và xã Xuân Sơn, huyện Đồng Xuân), Trung đội 2, Đại đội ANVT Phú Yên được chia thành 3 tổ, vừa làm nhiệm vụ chống địch càn, bảo vệ các cơ quan đầu não của tỉnh, vừa lo sản xuất lương thực tại chỗ để nuôi quân.
Trong điều kiện khó khăn về vũ khí trang bị, để chủ động chống lại những toán biệt kích có quy mô lớn của địch, cán bộ, chiến sĩ Đại đội ANVT Phú Yên phải đi thu nhặt bom bi, pháo lép chế tạo lại thành những quả mìn lắp kíp điện để bố trí thành nhiều trận địa vòng trong, vòng ngoài chống lại địch càn. Tháng 8/1969, từ những quả mìn tự chế, tổ công tác chỉ có bốn đồng chí thuộc Trung đội 2, do đồng chí Nguyễn Kim Vang chỉ huy, đã đánh tan tiểu đoàn lính Nam Triều Tiên càn vào căn cứ, làm cho quân địch kinh hồn, bạt vía, không dám tổ chức các đợt càn quét vào căn cứ của ta.
Thắng lợi trên có ý nghĩa vô cùng quan trọng đối với lực lượng ANVT Phú Yên lúc bấy giờ. Trong bối cảnh mới thành lập, quân số ít, vũ khí, trang bị chưa được bổ sung kịp thời nhưng với sự sáng tạo, tinh thần mưu trí, dũng cảm, lực lượng đã giải quyết được hai vấn đề quan trọng, đó là: vừa tự túc chế tạo được vũ khí, chống địch càn quét, bảo vệ an toàn cơ sở sản xuất và tuyến giao thông huyết mạch giữa hậu cứ với các huyện, thị xã; vừa tăng gia, sản xuất đảm bảo lương thực, thực phẩm cho bộ đội đánh giặc, góp phần bảo vệ an toàn cơ quan lãnh đạo của tỉnh.
HỒNG CHIÊN
(Ghi theo lời kể của đồng chí Nguyễn Ngọc Châu,
nguyên Đại đội phó Đại đội ANVT Phú Yên)
