“Thời gian qua, các luật sư trên địa bàn tỉnh đã không ngừng nâng cao chuyên môn nghiệp vụ, trách nhiệm nghề nghiệp của mình đối với khách hàng và xã hội. Các luật sư tích cực nâng cao chất lượng tranh tụng tại tòa để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của khách hàng trong các vụ án hình sự, dân sự, kinh tế, hành chính… Tuy vậy, để đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp thì việc nâng cao chất lượng và bình đẳng trong tranh tụng là điều cần thiết”. Đó là khẳng định của Chủ nhiệm Đoàn Luật sư Phú Yên Nguyễn Hương Quê.

Trao đổi với Báo Phú Yên, luật sư Nguyễn Hương Quê cho biết:

- Nghị quyết 49-NQ/TW của Bộ Chính trị yêu cầu nâng cao chất lượng tranh tụng tại các phiên tòa xét xử, coi đây là khâu đột phá của hoạt động tư pháp nhằm hoàn thiện cơ chế bảo đảm để luật sư thực hiện tốt việc tranh tụng tại phiên tòa, đồng thời xác định rõ chế độ trách nhiệm đối với luật sư. Trong khi đó, khoản 5, Điều 103, Hiến pháp 2013 quy định: “Nguyên tắc tranh tụng trong xét xử được bảo đảm”. Điều này có nghĩa là việc tranh tụng giữa bên buộc tội là đại diện Viện KSND giữ quyền công tố và bên gỡ tội là người bảo vệ quyền lợi, người bào chữa phải được bình đẳng trong thực tế xét xử. Bên cạnh đó, theo tinh thần cải cách tư pháp thì tòa án là trung tâm, xét xử là trọng tâm, tranh tụng là khâu đột phá. Vì vậy, các phán quyết của tòa phải dựa trên kết quả tranh tụng tại phiên tòa. Tuy nhiên, muốn tranh tụng tốt thì phải bảo đảm sự bình đẳng giữa bên buộc tội và bên gỡ tội không những về nội dung mà cả hình thức là vị trí chỗ ngồi. Trong khi đó, hiện nay, vị trí ngồi của đại diện Viện KSND bên cạnh phía tay phải sát hội đồng xét xử, trong khi đó, luật sư ngồi ở vị trí thấp hơn, ngang hàng với bị cáo. Điều này không bảo đảm tính khách quan và sự độc lập của hội đồng xét xử, cũng như chưa thể đáp ứng yêu cầu tranh tụng trong tình hình mới và chưa phù hợp với yêu cầu cải cách tư pháp.

* TAND tối cao vừa có ý kiến về vấn đề mô hình phòng xử án mới. Theo đó, chỗ ngồi của luật sư và đại diện Viện KSND được đặt ở vị trí ngang nhau và bình đẳng với nhau trong quá trình tranh tụng. Vậy để nâng cao chất lượng tranh tụng tại tòa, theo ông cần phải làm gì?

- Một thực tế có thể nhận thấy là lâu nay tại phiên tòa, luật sư được đặt phía dưới chỗ ngồi của kiểm sát viên nên mới chỉ nhìn vào đã thấy sự bất bình đẳng giữa hai bên. Kiểm sát viên thì ở phía trên nhìn xuống, nói xuống, trong khi luật sư thì từ dưới nhìn lên, đối đáp vọng lên. Vì thế, càng thể hiện sự bất bình đẳng giữa hai bên, tạo nên cảm giác như đó không phải là một quá trình tranh tụng bình đẳng mà là một hình thức tranh tụng trên dưới.

Trong khi đó, tất cả người tham gia phiên tòa đều phải chịu sự điều khiển của chủ tọa phiên tòa và chỉ có hội đồng xét xử mới có quyền quyết định bản án. Đồng thời trong quá trình xét xử, nếu thấy cần thiết, tòa có quyền triệu tập điều tra viên đến phiên tòa, yêu cầu kiểm sát viên kiểm sát quá trình điều tra làm sáng tỏ các tình tiết vụ án. Do đó, kiểm sát viên có thể bị hội đồng xét xử hỏi và thực hiện yêu cầu của hội đồng xét xử nên không thể ngồi ngang hàng với hội đồng xét xử được.

Bên cạnh đó, kiểm sát viên thực hiện quyền công tố chỉ ra hành vi của bị cáo đã phạm vào tội gì và đề nghị mức hình phạt tương ứng. Còn luật sư thực hiện chức năng bào chữa cho bị cáo, chứng minh bị cáo không phạm tội hoặc làm giảm nhẹ trách nhiệm hình sự cho bị cáo. Căn cứ vào chứng cứ, lập luận và các tình tiết được hai bên buộc tội, gỡ tội đưa ra, hội đồng xét xử sẽ xem xét, đánh giá bị cáo có phạm tội hay không, từ đó áp dụng quy định để tuyên một bản án chính xác. Với tính chất, chức năng như vậy, có thể thấy rằng, hội đồng xét xử, kiểm sát viên, luật sư tại phiên tòa đều tham gia quá trình tố tụng. Trong đó, hội đồng xét xử sẽ nhân danh Nhà nước với vị trí trung tâm phải độc lập ngồi trên và giữa, dưới quốc huy. Bên buộc tội và bên gỡ tội phải được đặt ở vị trí ngang nhau, bình đẳng với nhau để thực hiện tốt nhất chức năng của mình.

* Vậy theo ông để thực sự bình đẳng trong tranh tụng thì mô hình phòng xử án cần phải bố trí như thế nào cho phù hợp?

- Tôi nghĩ rằng chỗ ngồi của bên buộc tội và bên gỡ tội phải bình đẳng với nhau. Có bình đẳng thì chất lượng mới nâng cao và là khâu đột phá của hoạt động tư pháp, đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp trong tình hình mới. Bên cạnh đó, việc đổi mới vị trí ngồi của những người tiến hành tố tụng và luật sư chính là sự thể hiện tinh thần thay đổi từ mô hình tố tụng xét hỏi sang mô hình tranh tụng. Hội đồng xét xử giữ vai trò quan trọng nên ngồi ở vị trí biệt lập và cao nhất. Còn đại diện Viện KSND và luật sư lần lượt giữ các vai trò buộc tội và gỡ tội phải ngồi ngang hàng nhau. Vì vậy, việc xem xét, thay đổi vị trí chỗ ngồi trong phòng xử án ngang bằng giữa bên buộc tội và bên bào chữa hoàn toàn phù hợp với chủ trương cải cách tư pháp của Đảng, thể hiện trong Nghị quyết 08, Nghị quyết 49 và Chiến lược phát triển nghề luật sư ở Việt Nam đã được Thủ tướng Chính phủ thông qua ngày 5/7/2011. Đây chính là khâu quan trọng trong cải cách tư pháp trong tình hình hiện nay.

* Xin cảm ơn luật sư! 

VĂN TÀI (thực hiện)