Dân số huyện Sông Hinh hiện có trên 48.400 người, trong đó, đồng bào dân tộc thiểu số chiếm 46,6% mà phần lớn là người Ê Đê. Phần đông, người dân tộc thiểu số ở đây chưa tiếp cận đầy đủ với các chính sách dân số hiệu quả nên nhóm dân cư này vẫn đang đối mặt với tình trạng tảo hôn (kết hôn sớm hơn tuổi quy định của pháp luật) và hôn nhân cận huyết thống.

Cán bộ dân số tuyên truyền phòng chống tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống tại buôn Hai Riêng, thị trấn Hai Riêng (Sông Hinh) - Ảnh: T.DIỆU

Từ năm 2009-2012, huyện Sông Hinh có 127 cặp vợ chồng tảo hôn trong đó 117 cặp vợ chồng là người dân tộc thiểu số, 10 cặp vợ chồng người Kinh. Có 50 trường hợp hôn nhân cận huyết thống. Trong đó, các xã Ea Ly, Ea Trol, Sông Hinh có tỉ lệ tảo hôn cao; xã Ea Bia có tỉ lệ hôn nhân cận huyết thống cao; đặc biệt ở các nơi như thị trấn Hai Riêng, các xã Ea Bar, Ea Bá, Ea Lâm tỉ lệ cao ở cả hai hủ tục này.

Ksor H’Nhưng và Nay Y Khiêm ở buôn Hai Riêng (thị trấn Hai Riêng) là cặp vợ chồng vừa tảo hôn vừa hôn nhân cận huyết thống (con cô lấy con cậu). Nay Y Khiêm cho biết: “H’Nhưng và Y Khiêm cưới nhau do sự sắp đặt của người lớn. Trước đó, chúng tôi không biết nhau. Phong tục của người Ê Đê cho phép người không cùng họ với nhau thì có thể cưới nhau. Chẳng hạn như Y Khiêm họ Nay thì không cưới người họ Nay; ngoài ra, người khác họ đều có thể cưới nhau được”. Khi được sàng lọc trước sinh, H’Nhưng phát hiện thai nhi chị đang mang bị dị tật chân tay ngắn và có vẻ mặt bị down phải nhờ sự trợ giúp của y tế để chấm dứt thai kỳ theo mong muốn của gia đình. Cùng với H’Nhưng, trong số các cặp vợ chồng tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống trên địa bàn phát hiện thêm 1 cặp vợ chồng vô sinh, 1 đứa trẻ bị tật vận động, 1 trường hợp trẻ chậm phát triển và 1 trẻ em bị suy dinh dưỡng.

Theo điều tra của Trung tâm DS-KHHGĐ huyện Sông Hinh về các chỉ số giáo dục cho thấy: Năm học 2011-2012, học sinh THCS bỏ học chiếm 1,9% tổng số học sinh bậc tiểu học và THCS; 21 học sinh THPT bỏ học chiếm tỉ lệ 1,7%, trong đó có 12 em học sinh là người dân tộc thiểu số chiếm tỉ lệ 57% số bỏ học bậc THPT. Chỉ số y tế cũng là một chỉ số quan trọng đo chất lượng dân số. Tuy nhiên, theo số liệu từ Trung tâm Y tế huyện Sông Hinh năm 2012, tỉ lệ suy dinh dưỡng trẻ em dưới 5 tuổi về cân nặng là 30,4%, chiều cao là 22,3%; Số bà mẹ sinh con dưới 18 tuổi là 22 (chiếm 4,6%), bà mẹ người dân tộc thiểu số chiếm 83% trong số bà mẹ dưới 18 tuổi. Từ các chỉ số này, Trung tâm DS-KHHGĐ huyện Sông Hinh đưa ra báo cáo kết luận: Các em học sinh người dân tộc thiểu số bỏ học nhiều góp phần lớn vào nguyên nhân gây nên tình trạng tảo hôn. Y tế chưa quan tâm đúng mức, kinh tế khó khăn, bà mẹ trẻ thiếu kiến thức chăm sóc trẻ em khiến tỉ lệ trẻ suy dinh dưỡng cao ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng dân số của tương lai.

Để lý giải sâu hơn về thực trạng kết hôn cận huyết thống, chị Nay H’Nhao, cộng tác viên dân số buôn Hai Riêng cho biết: “Đối với người Ê Đê, hôn nhân cận huyết thống là điều hiển nhiên, không có gì xấu hổ và sai phạm. Bởi vì, nếu cưới người trong họ, con cháu sẽ giữ được của cải của dòng họ mình không mất cho dòng họ khác. Thêm vào đó, người lớn trong nhà nói con cái sẽ biết nghe lời hơn; việc nuôi dưỡng ông bà, cha mẹ cũng tốt hơn”.

Hiện nay, Trung tâm DS-KHHGĐ huyện Sông Hinh vẫn đang chống hủ tục này bằng cách tuyên truyền vận động. Các phương tiện truyền thông đại chúng ở huyện cũng xây dựng các chuyên mục dân số và phát triển. Xác định già làng là nhân vật có uy tín và ảnh hưởng trong thôn, buôn nên huyện tăng cường vận động và thuyết phục già làng tham gia vào công tác này. Đối với các cặp vợ chồng, trung tâm tăng cường triển khai đề án Tư vấn và kiểm tra sức khỏe tiền hôn nhân mà trước tiên là triển khai sinh hoạt câu lạc bộ Cha mẹ và vị thành niên/thanh niên về sức khỏe sinh sản/sức khỏe tình dục.

Tuy nhiên, thực tế là tình trạng tảo hôn, hôn nhân cận huyết thống vẫn đang diễn ra. Các hình thức sinh hoạt như mô hình câu lạc bộ và khám sàng lọc chưa thực sự thu hút được nhiều đối tượng tham gia do hạn chế về kinh phí và năng lực quản lý.

Bà Nguyễn Thị Minh Trang, Giám đốc Trung tâm DS-KHHGĐ huyện Sông Hinh nói: “Dù hủ tục ăn sâu vào tiềm thức, nhưng chắc chắn người dân không bao giờ muốn vì hôn nhân cận huyết thống mà ảnh hưởng đến sức khỏe con cái, cuộc sống gia đình. Nếu được phân tích và dẫn chứng cụ thể, chắc chắn người dân sẽ thay đổi nhận thức, đặc biệt là giới trẻ. Tôi hy vọng lãnh đạo các cấp, ngành có liên quan quan tâm chỉ đạo, kịp thời hỗ trợ kinh phí để Trung tâm DS-KHHGĐ huyện có điều kiện tốt hơn nữa thực hiện đề án Nâng cao chất lượng dân số của người đồng bào dân tộc thiểu số tại huyện Sông Hinh”.

DIỆU ANH