Năm 2011, UBND tỉnh công nhận và xếp hạng Trại an trí Trà Kê (thôn Tân Hội, xã Sơn Hội, huyện Sơn Hòa) là di tích lịch sử cấp tỉnh. Tuy nhiên, sau hơn 10 năm được công nhận, di tích lịch sử này vẫn chưa được quan tâm, tôn tạo, thậm chí còn xảy ra tình trạng người dân lấn đất sản xuất, khiến di tích lịch sử chìm sâu trong ruộng mía.

Di tích chìm trong ruộng mía

Theo hướng dẫn của người dân địa phương, chúng tôi tiếp cận được khu vực di tích lịch sử Trại an trí Trà Kê, thuộc thôn Tân Hội, xã Sơn Hội. Khu di tích không có tường rào bảo vệ, không có đường dẫn. Để vào được bên trong di tích, chúng tôi phải đi xuyên qua một ruộng mía rộng lớn, cao phủ đầu người.

Bên trong khu vực di tích lịch sử Trại an trí Trà Kê có một cổng chào nằm lọt thỏm trong ruộng mía và cây bụi rậm rạp. Các chữ và hoa văn trên cổng phần nhiều đã mờ; hai trụ cổng bằng bê tông đã xuống cấp, nứt và sụt lún. Cách cổng chào khoảng 50m có một nền móng cũ không còn nguyên vẹn; một thành tường đổ vỡ. Nhiều lớp gạch đá cũ nằm ngay sát khu vực nền móng cũng bị san gạt, dồn lại thành đống.

Theo người dân địa phương, khu vực xung quanh di tích Trại an trí Trà Kê được một hộ dân trồng mía từ nhiều năm nay. Đầu năm 2022, hộ dân này đã đưa máy móc, thiết bị vào ngay sát nền móng cũ của di tích để đào bới, san gạt, dọn đất đá mở rộng diện tích canh tác.

Ông La Lang Thái, một người dân thôn Tân Hội, cho biết: Trại an trí Trà Kê trước đây được gọi là đồn Pháp, là nơi giam giữ nhiều cán bộ, chiến sĩ cách mạng. Sau chiến tranh, công trình này chỉ còn là một phế tích; nhiều người dân khai hoang, trồng mía trên diện tích đất quanh khu vực này. Đến năm 2011, Trại an trí Trà Kê được công nhận là di tích lịch sử cấp tỉnh, nhưng vẫn không được bảo vệ, tôn tạo. Thậm chí, một hộ dân còn đưa cả xe cơ giới vào đào bới, san gạt, ảnh hưởng hiện trạng của di tích lịch sử. Thiết nghĩ, chính quyền địa phương cần bảo vệ, tôn tạo di tích này để tạo điểm tham quan, tìm hiểu lịch sử cách mạng cho các thế hệ sau.

Cần được bảo vệ, tôn tạo

Theo UBND xã Sơn Hội, Trại an trí Trà Kê trước đây là nơi giam giữ những người hoạt động cách mạng địa phương; hiện chỉ còn lại dấu tích của công trình cổng chào và nền móng cũ. Sau giải phóng, một số hộ dân khai hoang, tận dụng khu vực này để canh tác nông nghiệp. Trong đó, hộ ông Trần Hoài Nam (thôn Tân Hội, xã Sơn Hội), có diện tích đất canh tác gần như bao trọn công trình này. Tháng 5/2022, nhận được thông tin gia đình ông Nam đưa máy móc thiết bị can thiệp vào di tích lịch sử Trại an trí Trà Kê, UBND xã Sơn Hội đã thành lập tổ kiểm tra liên ngành để kiểm tra, khảo sát thực tế. Qua đó, địa phương xác định thông tin của người dân phản ánh là đúng thực tế. UBND xã Sơn Hội đã yêu cầu ông Nam cam kết không được tác động vào di tích; đồng thời hoàn trả diện tích đất khi địa phương có nguồn vốn để trùng tu, tôn tạo di tích.

Ông Trần Ngọc Tây, Chủ tịch UBND xã Sơn Hội cho biết: Năm 2011, UBND tỉnh có quyết định xếp hạng di tích lịch sử cấp tỉnh đối với Trại an trí Trà Kê. Tuy nhiên, khi được bàn giao, địa phương chỉ nắm được thông tin di tích gồm nền móng nhà cũ và cổng chào nằm trên diện tích 1,3ha, nhưng chưa xác định được vị trí, tọa độ cụ thể để cắm mốc bảo vệ; chưa xác định được vùng lõi, vùng đệm của di tích và cũng không có kinh phí trùng tu, tôn tạo. Trường hợp hộ ông Trần Hoài Nam đã canh tác trên diện tích đất này từ trước, địa phương vẫn tạo điều kiện cho ông Nam tiếp tục trồng mía, nhưng không được làm ảnh hưởng đến công trình di tích lịch sử.

Ông Nguyễn Thiện Tình, Trưởng phòng Văn hóa - Thông tin huyện Sơn Hòa, cho biết: Di tích lịch sử Trại an trí Trà Kê đã bị tàn phá bởi thời gian và chiến tranh nên hiện chỉ còn là một phế tích. Tuy nhiên, di tích này có ý nghĩa lịch sử, cần được bảo vệ theo Luật Di sản văn hóa.

NGÔ XUÂN