Cuộc chiến đã lùi xa 41 năm. Hàng vạn liệt sĩ của tỉnh Phú Yên đã nâng lòng đất mẹ, tiếp sức cho hiện tại và tương lai. Trong số những kỷ vật ít ỏi của những liệt sĩ thời kháng chiến chống Mỹ gửi lại cho người thân, có những lá thư đầy cảm xúc. Một trong những lá thư của liệt sĩ mà người thân còn giữ nguyên vẹn là lá thư của liệt sĩ Lê Đức Ký quê ở thôn Tân Thạnh, xã Hòa Tân Tây, huyện Tuy Hòa. Liệt sĩ Lê Đức Ký hoạt động cách mạng tại quê nhà Hòa Tân vào năm 1956 và thoát ly lên căn cứ năm 1960 trong cao trào Đồng khởi Hòa Thịnh ở đồng bằng Tuy Hòa. Ông được cách mạng phân công vào địa bàn Eo Gió, Dốc Mõ xây dựng phong trào ở phía tây huyện Vạn Ninh, tỉnh Khánh Hòa. Ở vùng giáp ranh Phú Yên - Khánh Hòa cuối năm 1965 vô cùng ác liệt, bom pháo Mỹ băm nát núi rừng hủy diệt mầm xanh để cách mạng không còn nơi trụ bám.

Ngày 4/11/1965, từ chiến trường Khánh Hòa, chiến sĩ cách mạng Lê Đức Ký viết thư cho anh Bốn (anh vợ - đồng chí Nguyễn Đơn Quế, Tỉnh ủy viên, Trưởng Ban Hành lang tỉnh Phú Yên đã hy sinh trong kháng chiến chống Mỹ).

Lá thư này được đồng chí Nguyễn Đơn Quế chuyển cho em ruột là Nguyễn Thị Định (vợ liệt sĩ Lê Đức Ký) và được gia đình bảo quản như một báu vật trong hơn nửa thế kỷ qua.

Đầu năm 1966, đồng chí Lê Đức Ký được điều động về Phú Yên, là Huyện ủy viên, Phó Ban Tổ chức Huyện ủy Đồng Xuân. Trong một trận càn của Lữ đoàn dù 173 Mỹ vào thôn Tân Lập, xã Xuân Sơn, đồng chí Lê Đức Ký bị địch phục kích, bao vây nhưng đã kiên cường chống trả đến viên đạn cuối cùng, báo động cho đồng đội tìm cách thoát vây và đồng chí đã anh dũng hy sinh.

Lá thư chứa chan tình cảm gửi người anh vợ trào dâng tình thương nhớ vợ con của một chiến sĩ cách mạng.

Cu A, cu B được thể hiện trong bức thư là hai người con trai yêu quý. Cu A hiện nay là anh Lê Văn Trương - Giám đốc Bưu điện tỉnh Phú Yên. Bà Nguyễn Thị Định (vợ liệt sĩ Lê Đức Ký) cũng là một cán bộ cách mạng kiên cường hoạt động ở quê nhà. Gần đây (12/2012) bà Nguyễn Thị Định được Nhà xuất bản Văn nghệ TP Hồ Chí Minh xuất bản tập thơ “Niềm ký ức” đong đầy những cảm xúc sâu lắng chân thành, mỗi bài thơ chứa chan tình cảm yêu thương, đầy ắp những giá trị nhân bản về những thác ghềnh đã qua và cõi tĩnh lặng bình yên của tuổi xế chiều. Bài thơ “Mừng thọ người hy sinh” gửi cho chồng - hồn thiêng liệt sĩ Lê Đức Ký đã bật dậy cả một niềm ký ức thẳm sâu chôn chặt trong đáy lòng qua dâu bể thời gian. Bao nhiêu người chồng chiến sĩ ngã xuống chiến trường, là bấy nhiêu vọng phu hóa đá thời hiện đại, lay lắt gặp người thân ở cõi xa mờ. Cảnh cũ còn đây mà người xưa đã vắng, dòng sông xưa trong khói lửa ly tan đã lỗi hẹn một câu thề.

Trân trọng giới thiệu lá thư của liệt sĩ Lê Đức Ký và bài thơ “Mừng thọ người hy sinh” của người vợ liệt sĩ Nguyễn Thị Định để thế hệ hôm nay cảm nhận đầy đủ hơn về một thời quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh. Và cũng là nén tâm hương của thế hệ hôm nay tri ân liệt sĩ Lê Đức Ký cùng hàng triệu người con ưu tú của dân tộc đã xả thân vì độc lập, tự do của dân tộc để có đất nước như ngày hôm nay.

Bút tích của liệt sĩ Lê Đức Ký

Ngày 4/11/1965

Anh Bốn kính mến!

Nhận được thư anh ngày hôm nay, em ghi nhanh ít chữ báo tin anh biết chừng.

Anh Bốn kính mến! Viết thư cho anh làm sao gửi gắm cho hết được mối tình sâu nặng của anh đối với em trong những ngày tháng đã qua. Bước chân đi - đi vì nhiệm vụ được Đảng gọi tên mình. Điều ấy em rất tự hào và sung sướng vì đâu cần đến mình thì mình sẵn sàng có mặt. Nhưng làm sao khỏi lưu luyến phải không anh; nhớ những lúc anh em ngồi bên bờ suối thì thầm kể chuyện nhà, nhiều lúc anh gửi quà tặng cho em. Còn dặn dò em nhiều việc từ ăn ở, đối xử, học tập nữa.

Từ em đến anh không xa lắm nhưng lại xa vì dãy Trường Sơn cao ngất che khuất tầm nhìn. Cho nên từ nay anh em mình chỉ còn gặp nhau bằng thư chứ không còn gặp mặt thường xuyên như những ngày nào.

Nhớ thương các anh ngoài ấy da diết. Mới có chừng thời gian mà sao em thấy nó lâu làm sao anh nhỉ. Tâm sự trên giấy tờ cũng có hạn, chớ ước gì gặp nhau thì biết bao hàn huyên câu chuyện.

Từ giã quê hương lên đường chưa được bao nhiêu ngày thì lại nhận được tin chiến thắng giòn giã của tỉnh nhà, lại có tin buồn của gia đình nữa. Thật nửa mừng mà nửa lại nghĩ suy. Mừng cho tỉnh nhà được chiến công hiển hách làm rạng rỡ quê hương. Nghĩ về gia đình không biết tai biến ra sao. Bà nội của em đã già lại bị bom xăng chết một cách quằn quại rất thảm thương. Nhưng dù sao bà cũng yên phận rồi. Em rất lo cho những người còn sống. Không biết cháy sạch cả hay còn sót lại cái nào để núp gió mưa. Không biết trâu bò tài sản thiệt hại gì nhiều không. Chắc rằng sẽ trở ngại nhiều trong việc làm ăn sinh sống của gia đình. Không biết má cu A, B hôm ấy có nhà không. Cu A, B chạy trốn ở đâu. Và trong điều kiện khó khăn hiện nay không biết má cu A có che lại được mái nhà không, sức khỏe thì ốm yếu, con thì còn nhỏ. Thật là lo, người em đang ngổn ngang trăm mối. Nhưng em cũng nén tất cả những khổ đau lo lắng trong lòng xuống để hoàn thành mọi công tác trên giao. Anh đừng lo cho em điều này, vì em cũng đã được rèn luyện và lập trường dứt khoát rồi. Vận mệnh cá nhân mình gắn liền với vận mệnh dân tộc; hạnh phúc của gia đình nó gắn liền với hạnh phúc toàn dân. Kẻ thù còn đó thì làm sao cho bản thân và gia đình yên ổn được. Chỉ có con đường quyết liệt với kẻ thù mới mong giải phóng cho mình và cho gia đình dù phải trải qua gian lao nguy hiểm. “Sống là đây và chết cũng là đây”.

Anh Bốn kính mến! Từ hôm tạm biệt anh cho đến nay sức khỏe anh ra sao? Có viết thư về thăm mẹ, chị và các cháu không anh? Gia đình bà con hàng xóm ra sao, có bình yên không? Cái đài nghe tốt không? Ngoài này mua pin có dễ không chứ trong này gay quá. Đài em đã hết pin rồi mà mua chẳng được đành chịu vậy thôi.

Đời sống vật chất trong này thì cũng còn gặp nhiều khó khăn như anh đã hiểu. Máy bay thì oanh tạc luôn luôn. Hôm mới đến nơi bị máy bay dội một trận bom cũng khá. Có quả nổ ngay trên đầu nhưng nhờ gộp bảo hiểm nên chẳng hề gì. Ở đây máy bay oanh tạc là thường, không có ngày nào là không có tiếng bom nổ nghe chát chúa.

Anh em Phú Yên vào đây cũng khá đông nên cũng vui anh ạ. Ước gì có điều kiện về thăm đất Phú, thăm các anh, tâm sự cho vui anh nhỉ.

Còn về phần em mới vào đến nơi bị một trận đau khá nặng, 6 ngày liền không cơm cháo nhưng nhờ sự tận tình chăm sóc của anh chị em nay cũng đã đỡ rồi.

Thôi chừng ấy nghen anh. Biết được tin gì của gia đình viết thư cho em biết với nghen anh. Từng giây, từng phút trông thư các anh ghê lắm. Có xa như vậy mới thấy bức thư có giá trị cao.

Gửi lời thăm tất cả anh chị em ngoài ấy mạnh khỏe. Trông thư các anh ghê lắm.

Em của anh.

PHAN THANH