Tôi được quen biết và thân tình như người nhà với ông La Chí Thái, người Ba Na ở làng Xí Thoại (Xuân Lãnh, Đồng Xuân) - người biết bào chế thuốc từ cây, củ, lá rừng để chữa bệnh cứu người và được mệnh danh là “thầy thuốc của buôn làng”. Ông còn là “trụ cột” của một gia đình có nhiều cái nhất.
Ông La Chí Thái - Ảnh: M.M.TÂM
TỪ TẤM LÒNG NHÂN ÁI CỦA MỘT THẦY THUỐC…
Già Thái kể: “Tôi theo cha leo rừng hái thuốc từ thời tóc còn để chỏm. Cha tôi thường dặn rằng: Cây quả, lá rừng khi trở thành những thang thuốc chữa bệnh, cứu người là lộc của núi rừng đấy. Người biết hái lộc là người được các thần linh độ trì, ủy thác để chữa bệnh cứu người; việc phúc đức này nối truyền mấy đời gia tộc; chớ có làm điều gì ác sẽ không thoát khỏi sự trừng phạt của Yàng Bor Glaih (sấm sét)”. Lấy đó làm tôn chỉ, cha ông đã trèo đèo, lội suối để tìm những cây thuốc dân gian chữa bệnh cho dân làng mà không bao giờ lấy tiền. Cái thời buôn làng còn hoang sơ; đàn ông chỉ mặc độc chiếc khố, đàn bà chỉ có cái ên (váy); trong làng đau ốm chỉ biết nhờ thầy mo, thầy cúng. Làng Xí, làng Thoại gộp lại hơn trăm dân nhưng chỉ có cha ông Thái biết bốc thuốc, chữa bệnh. Ơn ông, vào dịp Tết Đổ đầu, cúng mừng cơm mới, người ta mang biếu con gà, ché rượu để ông cúng thần linh.
Gay go nhất là vào những năm chống càn, chạy giặc, nhà ông chỉ là cái chòi giữ dưa mà trở thành “trạm xá tiền phương” phục vụ bộ đội bị thương bằng cây củ, lá rừng. Cha ông dùng rễ cây, lá lảy lấy từ núi cao thay thuốc kháng sinh để chữa trị các vết thương và căn bệnh sốt rét kinh niên cho bộ đội và dân làng. Đó cũng là những năm tháng ông La Chí Thái học được nhiều ở cha mình về những cây thuốc và cách chế biến thuốc Nam từ cây rễ, lá rừng. Sau đó, ông được học lớp y tá cứu thương và có 1 năm theo học lớp trung dược. Cùng với sự trải nghiệm qua 20 năm phục vụ chữa thương cho bộ đội thời chống Mỹ, ông tích lũy dần “vốn liếng” làm thuốc, bắt bệnh để rồi trở thành thầy thuốc của buôn làng.
Một đời làm thuốc với nguyện ước là cứu người để đức cho con cháu, ông Thái chưa từng coi việc này là phương cách kiếm tiền. Một thang thuốc chữa gan 30.000 đồng, thuốc chữa các bệnh thông thường từ 10.000 đồng đến 20.000 đồng/thang là để trả công thuê người leo núi cao, suối sâu tìm cây thuốc. Gặp người bệnh có gia cảnh nghèo túng, nhất là người dân tộc thiểu số thì ông biếu, chẳng nề hà chuyện tiền nong.
…ĐẾN GIA ĐÌNH CÓ NHIỀU CÁI NHẤT
Cái nhất đầu tiên là một gia đình ngăn nắp, sạch sẽ. Ông Thái nói: ngành Y đã tập tôi “nếp sống sạch sẽ, sức khỏe đong đầy”. Từ thuở lập làng, ông đã phá bỏ tập quán lâu đời như chăn nuôi gia súc dưới gầm nhà sàn, ăn uống kém vệ sinh. Ông vận động dân làng và khuyên bảo con cháu nuôi bò, heo phải có chuồng trại riêng, xa nhà ở để tránh dịch bệnh. Gia đình ông dùng nước giếng, trong khi cả làng chỉ biết có nước suối. Ông cũng là người đầu tiên xây nhà tắm, nhà vệ sinh và thực hiện “ăn chín, uống chín”. Ông nói vui: “Ăn chín thì được, chứ uống sôi thì chịu - sợ phỏng miệng lắm”. Năm nay ông bà đã bước vào ngưỡng tuổi 80 nhưng chưa một lần “thăm” bệnh viện. Nhìn mí Minh (vợ ông Thái) da đỏ au, còn ông thì săn chắc, đẹp lão với nước da bánh mật, ai đó hay ốm đau bệnh tật, thấy sức khỏe của ông bà mà thèm.
Cái nhất tiếp theo là ông đã kế hoạch hóa gia đình cách đây 50 năm. Người dân tộc thiểu số thời ông thường sinh nhiều, sinh dày và nhất là mong có nhiều con trai để phát rẫy. Nhưng nhà ông chỉ sinh có 3 người (1 gái, 2 trai), mặc dù thời đó chưa có chủ trương KHHGĐ. Nhờ vậy, nhà ông có cái nhất thứ 3 là cho con ăn học đến nơi đến chốn. Con gái đầu của ông là chi hội trưởng phụ nữ thôn và là tuyên truyền viên dân số của xã. 2 người con trai của ông, một tốt nghiệp Trường đại học Nông lâm Huế, một tốt nghiệp Trường Sĩ quan Lục quân, cũng là trường hợp hiếm thấy trong các gia đình người dân tộc thiểu số ở huyện miền núi Đồng Xuân.
Những nét đẹp văn hóa, tiếp cận nhanh với tiến bộ trong cuộc sống đời thường của gia đình ông La Chí Thái, tuy không cao xa, nhưng là niềm khát khao của bao gia đình người dân tộc thiểu số còn nhiều khó khăn. Xí Thoại được công nhận là Làng văn hóa đầu tiên, nơi nhóm lên phong trào xây dựng nhà văn hóa trong các thôn, buôn của huyện, trong đó có đóng góp về sự gương mẫu, chuẩn mực của gia đình ông. Ông Thái tươi tắn với nụ cười nhân hậu và mãn nguyện khi gia đình mình nhiều năm liền được huyện và tỉnh bình chọn là gia đình văn hóa tiêu biểu xuất sắc. Gia đình ông được chọn đi dự hội nghị toàn quốc nhân Ngày gia đình Việt Nam và được dự hội nghị Tuyên dương gia đình văn hóa tiêu biểu xuất sắc toàn quốc lần thứ nhất tại Hà Nội năm 2007 và lần thứ 2 năm 2013.
MẠNH MINH TÂM
