Ngọn núi này cao 500m. Ngày trước, người Chăm sống dưới chân núi đã phát hết cây cối để làm rẫy, chỉ còn lại tranh. Cái tên núi Tranh có lẽ bắt nguồn từ đó.

Núi còn có tên chữ Hán là Tống Đạt, bởi vì đây là nơi chuyển giao thư, chỉ dụ, trát của triều đình. Tính từ Huế vào, mỗi trạm đi một ngày. Từ Bình Định đến Tống Đạt mất một ngày đi ngựa. Từ núi Tống Đạt này, người cầm cờ chạy đến trạm Phú Hội. Người Phú Hội lại đưa trát đi đến trạm Củng Sơn. Núi Tống Đạt có tên do việc giao trạm mà thành.

Chân phía đông bắc của núi Tống Đạt kéo dài đến xã Xuân Sơn và thị trấn La Hai. Muốn đến Phú Hội phải qua hai cái đèo: đèo Con Tôm sát đầu cầu La Hai và đèo Bà Ong, ranh giới của xã Xuân Quang 3. Núi Tống Đạt kéo dài lên còn có đèo Thị Bộng, ngăn cách xã Xuân Phước với xã An Nghiệp. Từ đó có giồng Ba Nấc.

Thời chống Mỹ, nấc thứ 3 sát quan lộ gọi là tiền đồn 3. Tại đây Mỹ xây dựng Trung tâm biệt kích Đồng Tre. Từ Trung tâm ra có sân bay Đồng Tre, nhà thờ Đồng Tre…

Từ trạm Phú Hội, vượt qua 3 dốc là dốc Đom Đóm, dốc Nàng Man và dốc Lội thì đến suối Mít, Sân Bò nằm trên cao nguyên Vân Hòa – Trà Kê.

Dốc Lội còn có tên là dốc Cầu Con, do ông Thống Chí, người xã Sơn Định xây dựng. Vợ chồng ông không có con nên đã “cầu con” bằng cách bỏ tiền thuê mướn nhân công mở đường dốc rộng, dùng đá lớn lát mặt đường, lại có tam cấp, ngũ cấp. Dốc khoảng 1.000m, đá xếp chiều rộng 2m. Thuở ấy (năm 1930) mà có con đường dốc được xếp đá láng, đi lại tiện lợi nên người ta cảm kích, gọi dốc Ông Thống Chí.

NGUYỄN ĐÌNH CHÚC