Đất Cù Du là nơi chiếu tốt

Lãnh nào tốt bằng lãnh Ngân Sơn

Em đừng so tính thiệt hơn

Tình anh đây ví thử keo sơn nào bằng.

Phú Yên có đỉnh Cù Mông

Có hòn Nhạn Tháp, có dòng sông Ba

Có cô con gái Tuy Hòa

Con trai Phường Lụa, ông già La Hai

Phường Lụa là vùng đất thuộc thôn Ngân Sơn, xã An Thạch, hịên nay thuộc thị trấn Chí Thạnh. Ngân Sơn nguyên là Bạc Má xã, có hai giáp. Giáp I: đông giáp thôn Diêm Điền và xã Hà Thành, tây và nam giáp sông, bắc giáp xã Xuân đài và sông. Giáp II: đông và bắc giáp sông, tây giáp thôn An Thạch, nam giáp xã Hà Thanh. Ngày xưa, cư dân nơi này dệt lụa, lãnh nổi tiếng nên được mang tên Phường Lụa. Từ Chí Thạnh đi ra hướng bắc 3 cây số đến cầu Ngân Sơn, ngả bên trong đầu cầu là Phường Lụa.

Chiều Ngân Sơn - Ảnh: D.T.X

Tỉnh Phú Yên có hai nơi dệt lụa là Gò Duối (xã Xuân Lộc, huyện Sông Cầu) và Phường Lụa (thôn Ngân Sơn, thị trấn Chí Thạnh, huyện Tuy An). Tìm hiểu về nguồn gốc thì nghề dệt lụa này có Gò Duối trước. Nhân có mối lương duyên trai gái giữa Gò Duối và Ngân Sơn nên nghề dệt lụa được truyền đến đây. Ngân Sơn nằm sát bờ sông Cái, thuận tiện cho việc trồng dâu nuôi tằm. Thợ dệt ở đây có óc sáng tạo và cải tiến nghề  nghiệp, lụa sản xuất ở Ngân Sơn không những về lượng mà về chất cũng trội hơn Gò Duối, tiếng tăm lan rộng khắp nơi, danh từ lãnh, lụa Gò Duối bị lu mờ dần.

Nghề dệt lụa đòi hỏi sự khéo léo và kiên nhẫn. Trải qua một thời gian khá dài trong lịch sử mở nước, tỉnh Phú Yên cũng chỉ có hai địa phương làm nghề này. Có thể ông cha ta bảo thủ giấu nghề, nhưng cũng có thể do nghề này quá  khó khăn, phức tạp. Tạo thành những tấm lụa óng ả mềm mại rồi còn phải nhuộm màu cho thật đen mướt mịn láng. Muốn làm ra tấm lụa đẹp, người thợ phải có kỹ thuật và giàu kinh nghiệm.

Muốn dệt lụa trước hết phải có tơ, tơ do tằm nhả ra thành kén. Muốn có kén thì phải trồng dâu để nuôi tằm. Phường Lụa trên bờ sông Cái, những soi đất dò phù sa bồi lên thích hợp cho việc trồng dâu.

Khi tằm cho kén, người ta bỏ kén vào thùng ươm, lấy từng sợi tơ của mỗi cái kén, xa quay vào trục, nhiều trục kéo thành những sợi canh cho khổ lụa. Cách đưa tơ vào go lên khung dệt và cách dệt rất phức tạp, công phu hơn dệt vải nhiều. Khi sợi canh được căng, người ta quét hồ rồi đưa lên khung dệt vào go. Dệt lụa lãnh dùng đến 5 chân guốc đạp 1 thoi, dệt gấm áo rộng dùng đến 8 chân guốc đạp, 4 thoi, 4 màu. Mỗi ngày, người thợ chỉ dệt được hơn một mét lãnh, dệt gấm áo rộng thì chỉ được chừng 0,8 mét.

Khung dệt có hai tầng, tầng dưới cho người thợ ngồi dệt, tầng trên cho người thợ ngồi kéo các sợi chỉ canh theo bông hoa, giống vật tứ linh, các chữ Phước, Thọ v.v… Các hình theo kiểu mẫu hiện lên trên nền lụa sinh động như thật, màu sắc tươi thắm, hài hòa rõ nét.

Vua Bảo Đại và Hoàng hậu mặc gấm Phường Lụa do một người thợ tên Xuân dệt. Cảm thấy hài lòng, nhà vua lệnh truyền xuất kho đóng cho ông Xuân một khung dệt, đồng thời ban tặng tấm biển “Hoàng hậu ân tứ” treo trước khung dệt. Khung dệt này chỉ dùng dệt gấm cho nhà vua, không được dùng dệt gấm cho khách hàng.

Nhà vua còn phong cho ông Xuân tước cửu phẩm và một huy chương vàng. Huy chương của ông để lại cho con ông là ông Tôm. Vào năm 1947, kinh tế gia đình quá khó khăn, ông đành đem bảo vật của thân phụ bán lấy tiền tiêu, giá trị bằng 5 chỉ vàng y.

Sau chiến tranh, việc trồng dâu nuôi tằm khó khăn. Rồi hàng ngoại nhập bắt đầu đè bẹp hàng tiểu thủ công nghiệp. Lãnh lụa dệt ra bán không bù vào số công. Con cháu cũng không thừa kế tổ nghiệp, bao nhiêu dụng cụ dệt lụa đều hư nát hoặc bị thiêu hủy. Phường Lụa chỉ còn là tên gọi và còn trong ký ức của những người già nơi đây.