Nước mắm ngon dằm con cá gúng
Để anh về Bàu Súng cùng em
Bàu Súng là ao nước khá rộng có diện tích độ 2,5km2, ba mặt bắc, nam và đông làng bao bọc; phía bắc giáp thôn Phú Hòa, phía nam giáp thôn Hòa Đa, và Phú Long, phía đông giáp thôn Giai Sơn, phía tây giáp cánh đồng hẹp ruộng bậc thang tiếp giáp đường hỏa xa. B àu Súng thuộc xã An Mỹ, huyện Tuy An, ba bề không có đường nước rút, chỉ có con mương đưa nước vào đồng Mốc xã An Chấn chảy ra cầu Đồng Nai rồi ra cửa biển Mỹ Á. Giữa bàu mọc rất nhiều bông súng trắng và hồng nên người dân đặt tên là Bàu Súng.
Cây bông súng cũng như cây bông sen, từ dưới nước mọc lên: lá to tròn thường trải trên mặt nước, màu tím. Cộng bông cứng hơn nhô lên khỏi mặt nước trổ hoa trắng, hồng, cánh nhỏ và không có mùi hương. Cọng của lá dùng cho lợn ăn, cọng của hoa tước vỏ ngoài dùng làm gỏi hoặc trộn với rau sống.
Mùa nắng, sau khi bàu rút nước, người dân cày lên trồng rau hoặc dưa. Bông súng tàn rụi không thấy đâu nhưng đến khi mưa lũ, nước dâng cao, bông súng tự dưới đất bùn nhô lên khắp bàu.
Chất đất xung quanh bàu khác biệt: Hòa Đa, Phú Long đất cát pha, dân thường trồng khoai lang. Thôn Giai Sơn đất cát, dân xây dựng nhà cửa. Thôn Phú Hòa và đồng ruộng đất da tây, dân trồng lúa, bông, dưa gang, mướp. Rau muống thì khắp bàu nơi nào cũng có trồng.
Chính quyền thời Pháp có vét một cái ao lớn chính giữa bàu lấy nước tưới nước lúa vào mùa khô và bắt cá trong ao thu lợi tức dùng vào việc công ích. Bàu có nhiều loại cá nước ngọt, đặc biệt cá diếc, cá tràu là nhiều hơn cả, ngoài ra còn có lươn, ốc bươu, vịt trời nữa. Ngư dân thường dùng lờ đánh bắt cá, thả dọc theo các mương con hoặc giữa bàu. Những con cá trông thấy dợn bóng tìm cách chun vào. Còn nhiều cách đánh bắt khác như lưới, nôm, nhá tùy theo mùa. Cá diếc Bàu Súng nổi tiếng ngon nhất vùng. Những người thích ăn gỏi cá tất phải thưởng thức món gỏi cá diếc (Bàu Súng). Gỏi cá diếc phải là cá sống đang bơi trong chậu, chiều ngang từ hai phân rưỡi đến ba phân.
Chợ Bàu Súng nằm giữa thôn Hòa Đa và Phú Long. Thời Pháp thuộc, chợ lụp xụp, bao quanh chợ là phố xá, nhà cửa chen chúc nhau. Chợ họp mỗi tháng sáu phiên vào các ngày có số 3 và 7 (mùng 3,7,13,17,23,27). Dân quanh vùng hội họp đông đúc mua bán thổ sản, lâm sản và hải sản. Năm 1995, chính quyền địa phương dời chợ xuống gần sân vận động, xây lều lợp tôn trên mặt bằng rộng thoáng và khang trang.
NGUYỄN ĐÌNH CHÚC
