Hỏi: Vừa qua, một số cơ sở bún bánh bị phát hiện có formol trong sản phẩm. Xem các thông tin về tác hại của formol, nhưng em vẫn chưa được rõ lắm, bác sĩ có thể giải thích thêm?
Lê Thanh Đạm
(xã Hòa Bình 1, Tây Hòa)
Formol có nhiều trong những sản phẩm: thuốc duỗi tóc, dầu xả tóc, thuốc đánh bóng móng, gel vuốt tóc...
Trả lời: Formol là một hóa chất được tạo ra trong quá trình chuyển hóa ở sinh vật, do đó được tìm thấy tự nhiên trong nhiều loại thực phẩm: rau củ, trái cây, nấm khô, thịt cá, và ngay cả trong nước uống. Hàm lượng formol tự nhiên trong thực phẩm có từ 3-23mg/kg (hay 3-23ppm: phần triệu), tùy loại thực phẩm (tài liệu của Hiệp hội Ung thư quốc tế). Formol thương mại được sử dụng trong các ngành công nghiệp chế tạo nhựa, keo dán; phòng thí nghiệm.
Formol dạng khí có thể phát sinh từ các vật liệu bằng plastic, các loại keo dán. Trong nước uống, nước sinh hoạt thông thường cũng có thể có formol do sự oxy hóa các hợp chất hữu cơ trong quá trình khử khuẩn bằng ozon hoặc chlorin, nồng độ có thể đến 30microgram/l (0,03ppm) trong nước khử khuẩn bằng ozon (tài liệu của WHO: Tổ chức Y tế thế giới). Do các đặc tính lý hóa, formol trong nước không bay hơi vào không khí.
Nghiên cứu trên chuột cho thấy formol dạng khí có thể gây một số dạng ung thư ở đường hô hấp nếu tiếp xúc lâu dài. Còn nếu nuôi chuột với nước uống có formol (nồng độ lớn) trong 2 năm cũng thấy có vài biến đổi ở niêm mạc bao tử, chuột kém ăn.
Hiệp hội Ung thư quốc tế xếp formol dạng khí vào nhóm chất có thể gây ung thư ở người. Tài liệu của WHO nhấn mạnh, formol không phải là chất gây ung thư qua đường tiêu hóa. Tác động của formol đối với các mô cơ thể tiếp xúc ban đầu (hô hấp, tiêu hóa), chủ yếu do nồng độ chứ không phải do tổng lượng ăn vào. Trung tâm An toàn thực phẩm Hồng Kông cho rằng, ăn thực phẩm có lượng nhỏ formol không gây phản ứng cấp tính, nhưng với lượng lớn, có thể gây đau bụng, nôn mửa, hôn mê, đau thận, và có thể chết, nhưng lại không xác định liều cụ thể là bao nhiêu. WHO không nêu hướng dẫn về nồng độ giới hạn của formol trong nước uống.
Dù sao chăng nữa, formol là chất không được phép dùng trong chế biến thực phẩm, nên nếu kiểm tra phát hiện có formol trong thực phẩm là gian dối (bún, bánh có formol để lâu không hư, nhưng giá trị dinh dưỡng đã bị biến đổi). Hơn nữa khi sử dụng các sản phẩm formol thương mại với mục đích làm chất bảo quản thực phẩm, có thể gây nguy cơ khác: formol thương mại, vốn không phải được sản xuất dành cho thực phẩm, nên độ tinh khiết không cao, có thể lẫn nhiều tạp chất, đặc biệt là các kim loại nặng, có thể gây ung thư ở người.
BS ĐOÀN VĂN HẢI
