Tăng huyết áp (THA) là nguyên nhân quan trọng nhất gây ra đột qụy. Ở người THA, nguy cơ bệnh tăng lên gấp ba hoặc bốn lần so với người bình thường. Cả huyết áp tâm thu và tâm trương đều quan trọng như nhau và đều là nguy cơ gây tai biến này. Duy trì huyết áp ở mức độ bình thường là yếu tố quan trọng trong việc ngăn ngừa đột qụy.
Đo huyết áp ít nhất hai lần mỗi năm. Trong ảnh: Đo huyết áp cho người cao tuổi ở Trạm Y tế Hòa Hiệp Trung (huyện Đông Hòa) - Ảnh: T.THỦY
ĐỘT QỤY DỄ XẢY RA
Đột qụy do THA thường hay gặp ở người lớn tuổi. Nguyên nhân chủ yếu của bệnh là do xơ vữa động mạch và THA. Khi bị đột qụy, một phần não bị hư hại đột ngột do mất máu hoặc vỡ mạch máu não. Khi thiếu máu lên não, các tế bào não sẽ ngừng hoạt động và sẽ chết đi sau vài phút. Những tổn thương này dẫn đến các vùng cơ thể do phần não đó điều khiển sẽ bị tổn thương như yếu, liệt, tê, mất cảm giác nửa người, không nói được hoặc hôn mê, thậm chí là tử vong nếu không được cấp cứu kịp thời. Nhiều trường hợp được cứu sống nhưng có thể bị tàn phế suốt đời, giảm tuổi thọ và không còn khả năng lao động, khó hòa nhập cuộc sống bình thường.
Những trường hợp mạch máu não bị tắc do mảng xơ vữa ở thành mạch dày dần lên, làm hẹp dần lòng mạch và kết hợp với việc hình thành cục máu đông. Mạch máu bị vỡ do THA gây xuất huyết não làm chảy máu, chèn ép não bộ. Biểu hiện lâm sàng do tắc mạch hoặc do vỡ mạch máu não khó có thể phân biệt. Để chẩn đoán nguyên nhân phải dựa vào các yếu tố tiền căn, bệnh có sẵn và xét nghiệm cận lâm sàng (chụp X-Quang sọ não, MRI, CT scanner).
Trong trường hợp điển hình, các triệu chứng xuất hiện đột ngột, tiến triển chỉ trong vài giờ (hoặc vài ngày). Trên lý thuyết, các triệu chứng thần kinh khu trú tương ứng với khu vực tưới máu của động mạch bị tổn thương. Tuy nhiên, do các động mạch thông nối với nhau, nên có sự cấp máu bù bởi các động mạch còn nguyên vẹn làm nhòe các triệu chứng.
Những người bị THA có nguy cơ cao bị đột qụy là những người trên 55 tuổi có kèm theo các bệnh phối hợp như đái tháo đường, vữa xơ động mạch, rối loạn lipid máu, các bệnh mạch vành, van tim, loạn nhịp tim, hút thuốc lá, béo phì - thừa cân, lười vận động và bị stress.
PHÒNG NGỪA ĐỘT QỤY
Để phòng ngừa đột qụy có hiệu quả cần tuân thủ tốt các chế độ phòng bệnh. Phòng bệnh cấp một bao gồm các hành động với mục đích không cho bệnh hoặc tác nhân xấu có cơ hội gây ra bệnh tật. Phòng bệnh cấp hai với mục đích phát hiện ra bệnh ở giai đoạn mới chưa có triệu chứng, nhờ đó khi áp dụng các phương thức điều trị có thể trì hoãn hoặc chặn đứng không cho bệnh xảy ra. Phòng bệnh cấp ba để tránh các biến chứng xấu của bệnh. Vì thế mỗi người cần theo dõi huyết áp đều đặn, đo huyết áp ít nhất hai lần mỗi năm.
Nên thường xuyên kiểm soát trị số huyết áp và khống chế huyết áp để đạt được trị số huyết áp mục tiêu. Nguyên tắc sử dụng thuốc hạ áp là nên bắt đầu với một thuốc liều thấp hoặc phối hợp các nhóm thuốc với liều thấp để vừa đạt được hiệu quả điều trị vừa làm giảm tác dụng phụ. Huyết áp nên duy trì dưới 120/80 mmHg. Dùng thuốc hạ huyết áp theo hướng dẫn của bác sĩ, đừng bỏ sót một ngày nào dù thấy khỏe mạnh và cả khi huyết áp đã trở về giới hạn bình thường. Nếu người bệnh muốn giảm liều lượng thuốc thì phải hỏi ý kiến bác sĩ.
Ngoài ra, các yếu tố nguy cơ cần được kiểm soát như: Không hút thuốc lá, thuốc lào; hạn chế ăn muối; giảm cân nặng nếu bị béo phì; vận động cơ thể đều đặn và tập thể dục 30-45 phút mỗi ngày; giảm căng thẳng tâm thần vì stress gây THA và có thể gây ra đột qụy; ăn theo chế độ giảm mỡ. Đồng thời, những người bị THA cần điều trị tốt bệnh đái tháo đường, duy trì đường huyết ở mức độ trung bình, vì bệnh này làm tăng nguy cơ tai biến từ 2-4 lần cũng như tăng tỉ lệ tử vong. Aspirin giảm sự ngưng kết của tiểu cầu, do đó Aspirin được dùng để phòng ngừa một vài bệnh tim mạch. Nhưng việc sử dụng thuốc này cần được sự hướng dẫn của bác sĩ chuyên khoa. Người THA cần được kiểm tra lipid máu định kỳ, bao gồm cholesterol toàn phần, LDL-C, triglycerid và HDL-C sau khi nhịn đói 10-12 giờ. Nên kiểm tra định kỳ lượng lipid máu 6 hoặc 12 tháng/lần..
Không nên quan niệm bị đột qụy có nghĩa là cuộc đời chấm dứt. Cho nên, điều cần thiết là người bệnh phải có thái độ tích cực, tin tưởng ở các phương pháp điều trị, phục hồi chức năng và chủ động trong việc tự săn sóc, sự hỗ trợ của người thân.
QUỐC HỘI (tổng hợp)
(Chương trình Mục tiêu Quốc gia phòng chống Tăng huyết áp năm 2011)
