Sự lây truyền HIV từ mẹ sang con trong thời kỳ mang thai có thể xảy ra sớm, ngay khi thai nhi mới được 8 tuần tuổi và kéo dài trong suốt thai kỳ. Tuy nhiên, người ta nhận thấy tỉ lệ lây truyền HIV qua nhau thai tương đối cao vào thời kỳ tuổi thai trên 18 tuần. Vai trò của bánh nhau trong việc lây truyền HIV trong tử cung là rất phức tạp. Thông thường, nhờ có bánh nhau nên dù mẹ nhiễm vi rút thì vi rút bị “màng ngăn” của nhau thai chặn lại và không truyền qua thai nhi.
Theo các nhà khoa học, HIV có thể “vượt qua” các vách ngăn của bánh nhau trong một đợt vãng khuẩn huyết của mẹ hoặc qua “trung gian” là các tế bào của mẹ bị nhiễm HIV. Theo cơ chế này, HIV tự do thường nằm trong các tế bào của mẹ di chuyển qua bánh nhau vào thai nhi. Các nhà nghiên cứu đã tìm thấy, trong thời gian cuối của thai kỳ, hiện tượng các tế bào của mẹ di chuyển vào tuần hoàn thai nhi không phải là hiếm. Nghĩa là, HIV có thể “đi” từ mẹ qua nhau thai sang con dưới dạng vi rút tự do nhờ các đại thực bào của bánh nhau.
Dù có một tỉ lệ nhất định trẻ sơ sinh bị nhiễm HIV từ khi còn nằm trong tử cung, nhưng rất nhiều nhà nghiên cứu cho rằng, sự lây truyền HIV từ mẹ sang con thường xảy ra muộn vào thời kỳ chuyển dạ hoặc khi đứa trẻ “đi qua” đường sinh dục của người mẹ để ra ngoài. Khi trẻ đã tiếp xúc trực tiếp với dịch âm đạo, máu của mẹ hoặc do sự trao đổi máu mẹ - thai nhi khi chuyển dạ. Trường hợp nhiều thai, những trẻ sinh ra trước thường bị nhiễm HIV cao hơn trẻ sinh ra sau có thể được giải thích là việc đi qua đường sinh dục của mẹ để ra ngoài làm cho trẻ ra trước tiếp xúc trực tiếp với dịch tiết âm đạo có chứa HIV của mẹ nhiều hơn, nên nguy cơ bị nhiễm HIV lớn hơn so với các trẻ ra sau. Cũng vì lý do này mà một số chuyên gia cho rằng, thụt rửa âm đạo khi chuyển dạ bằng các dung dịch sát khuẩn thông thường không những không gây nguy hại cho mẹ và thai nhi mà còn có thể làm giảm nguy cơ lây truyền HIV từ mẹ sang con trong khi sinh.
Hiện khoảng 50 đến 60% số trẻ bị lây nhiễm HIV từ mẹ được cho là bị lây truyền trong khi sinh. Nguy cơ lây truyền HIV từ mẹ sang con trong khi sinh tăng lên khi đẻ khó, chuyển dạ kéo dài; phần mềm của người mẹ bị dập nát, thai bị xây xước, sang chấn; vỡ ối sớm. Kết quả phân tích nhiều nghiên cứu của Nhóm HIV chu sinh quốc tế cho thấy cứ mỗi giờ sinh khi vỡ ối nguy cơ lây truyền HIV từ mẹ sang con tăng thêm 2%.
BS ĐOÀN HÙNG ÁNH
Giám đốc TTYT TP Tuy Hòa
