Đập tan cuộc rút lui chiến lược của địch từ Tây Nguyên về duyên hải miền Trung là một thắng lợi to lớn của quân dân Phú Yên và Sư đoàn 320, có ý nghĩa cực kỳ quan trọng, trực tiếp thúc đẩy nhanh việc giải phóng Phú Yên, góp phần to lớn vào đại thắng mùa xuân năm 1975.

Có được thắng lợi trọn vẹn đó là nhờ vào sự đánh giá xuất sắc, chỉ huy tài tình của Sở Chỉ huy tiền phương và tinh thần chiến đấu ngoan cường của những người lính dám xả thân hy sinh trên chiến trường.

Đánh giá đúng tình hình, lên quyết tâm khoa học

Sau thất bại Buôn Ma Thuột, Tổng thống Nguyễn Văn Thiệu gọi thiếu tướng Phạm Văn Phú, Tư lệnh Quân đoàn 2 ngụy về Cam Ranh để tìm cách đối phó tình huống. Tại đây, sau khi nghe Phú báo cáo tình hình Quân đoàn 2 đang rất hoảng loạn, xin bổ sung quân số và máy bay, hỏa lực chi viện, Thiệu tuyên bố, không có bất cứ sự viện trợ nào, đồng thời ra lệnh cho Quân đoàn 2 tìm cách rút quân về duyên hải miền Trung củng cố lực lượng chờ thời cơ đánh chiếm lại Tây Nguyên. Tướng Phú báo cáo, toàn bộ Tây Nguyên đang trong tình trạng bị bao vây, các cửa ngõ về duyên hải đều bị quân Giải phóng bịt kín. Thiệu nói rõ ý đồ tổ chức cuộc rút chạy từ Tây Nguyên qua Phú Bổn về đồng bằng Tuy Hòa, và giao cho tướng Phú là người toàn quyền chịu trách nhiệm chỉ huy cuộc rút lui.

Ở Phú Yên, ta đã điều quân theo kế hoạch, xác định hướng trọng điểm là Tuy Hòa 1, sẵn sàng đánh địch từ Tây Nguyên xuống. Theo lời kể của cố đại tá Ông Văn Bưu, nguyên Tỉnh đội trưởng Phú Yên - người chịu trách nhiệm chỉ huy toàn bộ lực lượng vũ trang lúc đó thì tư tưởng tác chiến của ta là: “Bí mật, khẩn trương, tranh thủ tạo thời cơ, tiến công kiên quyết, triệt để, nghi binh giỏi để căng kéo địch, tập trung đánh trận đầu bảo đảm chắc thắng, diệt địch ở nhiều nơi, ta ít tổn thất, thương vong…”.

Thực hiện phương án, ngày 15/3, Đại đội 202 tấn công tiêu diệt Đại đội bảo an ở cứ điểm Núi Tranh (xã Hòa Quang, huyện Phú Hòa). Cùng ngày, Tiểu đoàn 96 tiêu diệt đại đội của Tiểu đoàn 220 ngụy ứng cứu, tiếp tục đánh diệt một bộ phận Tiểu đoàn 219 ở các xã Hòa Định, Hòa Thắng (huyện Phú Hòa).

Ngày 17/3, tại núi Hương, Sở chỉ huy tiền phương Phú Yên nhận lệnh từ Quân khu 5. Đại tá Trần Văn Mười, nguyên Trưởng ban tác chiến Tỉnh đội kể lại: “…Toàn bộ quân địch ở Tây Nguyên đang rút theo đường 7, lệnh cho Phú Yên phải điều động toàn bộ lực lượng tập trung đánh tiêu diệt quân địch trên đường 7, không cho chúng chạy thoát về TX Tuy Hòa; điều động Tiểu đoàn 96 bôn tập lên phía tây Củng Sơn, bắt liên lạc với Sư đoàn 320 đánh quân địch... Nhận được lệnh tổ chức thực hiện, không hỏi lại…”.

Nhận lệnh, Sở Chỉ huy tiền phương họp dưới sự chủ trì của Bí thư Tỉnh ủy Nguyễn Duy Luân bàn tính làm thế nào để vừa chấp hành mệnh lệnh của quân khu, vừa phải bảo đảm đập tan cuộc hành quân của địch. Tại cuộc họp này, Tỉnh đội đề xuất phương án: “Giữ nguyên lực lượng chủ yếu của ta ở huyện Tuy Hòa 1, chuẩn bị các trận địa sẵn sàng đánh địch rút lui từ Tây Nguyên xuống”. Nhận định, địch từ Tây Nguyên theo đường 7 đến Củng Sơn, rồi vượt sông Ba theo đường 5 về Phú Lâm vì đường 7 đã bị ta khống chế từ năm 1972. Mặt khác, đến ngày 17/3, ta phát hiện địch chở vật liệu, phương tiện làm cầu phao lên Thành Hội. “Trong cuộc họp đó, tôi báo cáo tình hình địch có nhiều dấu hiệu tăng cường lực lượng bảo vệ đường 5 đoạn từ cầu Tổng lên hòn Kén. Kiểm tra khu vực Thành Hội đoạn sông Nhau có địa thế thuận lợi để địch bắc cầu phao vượt sông Ba. Giải mã điện mật ta thu được trên sóng vô tuyến cho biết địch sẽ rút lui trên đường 5 về Phú Lâm…”, đại tá Trần Văn Mười kể.

Từ những phân tích, phán đoán trên, Sở Chỉ huy tiền phương Phú Yên thống nhất phương án: “Tổ chức đánh giữ các chốt trên đường 5 để tạo thế đánh địch từ Tây Nguyên xuống”. Đại tá Lưu Quang Thục, nguyên Đại đội trưởng Đại đội 1 của Tiểu đoàn 13, người trực tiếp tham gia chiến đấu nhớ lại: Đơn vị của tôi là Tiểu đoàn 13 cùng với Tiểu đoàn 9, đại đội đặc công 25, 201, đại đội 377, 203 của Tuy Hòa 1 tham gia đánh địch trên đường 5. Lực lượng như vậy là rất mỏng so với quân địch, nhưng ta đã tính toán khéo léo, chính xác, xử trí linh hoạt các tình huống nên đã giành thắng lợi.

Đập tan cuộc rút lui chiến lược của địch trên đường 5

Đúng như phương án ta đã chọn, sáng 18/3, địch điều động 2 khẩu pháo 105 từ cầu Cháy lên hòn Kén, yểm trợ cho công binh bắc cầu phao từ Thành Hội sang Sơn Thành. Địch tập trung một lực lượng lớn nhân lực và phương tiện khu vực hòn Kén chuẩn bị đón quân từ Thành Hội sang.

Đêm 18/3, Đại đội đặc công 201 tập kích vào cứ điểm Hòn Kén, Đại đội 205 tập kích vào cứ điểm Hòn Sặc nhưng lực lượng địch bố trí dày đặc, kháng cự quyết liệt nên ý định tập kích không thành công. Sở Chỉ huy tiền phương chỉ đạo sử dụng cối và DKZ từ núi Hương bắn vào hai cứ điểm trên làm sát thương một bộ phận quân địch.

Sáng 19/3, địch điều động lực lượng đánh chiếm khu vực cầu Tổng, nhưng bị ta tiến công làm cho chúng gặp nhiều khó khăn. 19 giờ ngày 19/3, địch bắt đầu hành quân từ hòn Kén xuống. Chúng cho 5 xe tăng đi đầu dẫn đường, lọt vào trận địa phục kích của Tiểu đoàn 9, bị ta tiêu diệt, địch quay đầu co cụm khu vực hòn Kén, chờ lực lượng ứng cứu. Trong đêm đó, Tiểu đoàn 13 đánh chiếm cứ điểm Cầu Cháy, tiêu diệt tiểu đoàn Bảo An và chốt giữ trận địa Cầu Cháy. Như vậy trên quãng đường từ cầu Đồng Bò đến ga Gò Mầm khoảng 12km hoàn toàn bị ta khống chế. Địch trên xuống không được, dưới lên cũng bị ta ngăn chặn tiêu diệt.

Từ ngày 20-23/3, chuẩn tướng Trần Văn Cẩm, phụ tá hành quân cùng Vũ Quốc Gia, Tỉnh trưởng Phú Yên, liên tục cho pháo và máy bay bắn vào các mục tiêu của ta, rồi tổ chức tiến công từ hai hướng, từ đông lên và từ tây xuống nhưng đều bị quân ta vây ráp, tiêu hao nhiều sinh lực.

23 giờ ngày 23/3, Tiểu đoàn 96 bắt liên lạc phối hợp chiến đấu với Trung đoàn 64. Ngày 24/3, ta giải phóng Củng Sơn. 16 giờ ngày 24/3, đài kỹ thuật ta thu được lệnh của Phạm Văn Phú, Tư lệnh Quân đoàn 2 cho phá cầu phao, xe pháo ở Thành Hội để tháo chạy. Chớp thời cơ, ta tức tốc tiến công địch ở bắc sông Ba, vượt sông đánh chiếm khu Phú Đức. Lúc này, Phạm Văn Phú trực tiếp liên lạc với ta trên máy PRC25, đề nghị phía ta ngừng bắn để dân di tản về TX Tuy Hòa, nhưng ta buộc Phú đầu hàng.

Địch đã ra sức cố gắng nhưng không thể cứu vãn được tình hình. Ngày 24/3, chúng kéo nhau tháo chạy tán loạn như ong vỡ tổ, đè lên nhau cố chạy thoát thân. Lực lượng vũ trang Phú Yên phối hợp với Sư đoàn 320 nhanh chóng tiêu diệt và bắt sống hơn 2 vạn quân địch, thu nhiều vũ khí phương tiện chiến tranh.

Sau thất bại nặng nề trên đường 5, quân ngụy tăng cường bố phòng TX Tuy Hòa và các quận lỵ, dưới sự chỉ huy của chuẩn tướng Trần Văn Cẩm, chúng quyết liệt chống cự, chờ đợi sự tăng viện từ Nha Trang ra.

Giải phóng Phú Yên

Lực lượng vũ trang Phú Yên phối hợp với Sư đoàn 320, bố trí lực lượng tiến công giải phóng Tuy Hòa và toàn tỉnh Phú Yên. Sáng 1/4, ta đồng loạt nổ súng, Tiểu đoàn 13 đánh vào hướng bắc, Tiểu đoàn 9 đánh vào hướng nam sân bay Đông Tác. Trung đoàn 64, Sư đoàn 320 tiến theo đường 7 và đường 5, sau khi bắn pháo vào một số khu vực, xe tăng ta lao lên dẫn bộ binh nhanh chóng vào giải phóng TX Tuy Hòa. Nhờ sự phối hợp chặt chẽ giữa bộ đội địa phương và các đơn vị quân chủ lực, đúng 11 giờ ngày 1/4, lá cờ đỏ sao vàng bay phấp phới trên đỉnh Tháp Nhạn, toàn tỉnh Phú Yên được giải phóng.

Giải phóng Phú Yên là kết quả của sự lãnh đạo tài tình, sáng suốt, kiên trì của đảng bộ, sự chỉ đạo kịp thời của quân khu, tinh thần chiến đấu dũng cảm, ngoan cường, lòng khát khao giải phóng quê hương của toàn dân. Đó là kết quả của sự vận dụng linh hoạt, sáng tạo nghệ thuật chiến tranh nhân dân của Quân đội ta dưới lá cờ của Đảng Cộng sản Việt Nam quang vinh.

NGUYỄN BÁ THUYẾT