Ở vùng núi Chư Hong Di Ao và Chư Man Di Un thuộc địa phận EaLâm và EaLy huyện Sông Hinh có một con voi đầu đàn, xưa kia vốn là một tên cướp khét tiếng bị Yàng bắt về hoá kiếp làm voi đày xuống trần gian để trông coi vùng rừng núi từ EaLy (Sông Hinh) chạy dài lên tận Phước Tân (Sơn Hoà). Cả đàn voi thường lui tới con suối Ea Drông Reng uống nước. Vì nước ở đây ngọt, cỏ lau và chuối rừng nhiều.

Đường lên EaLy, Sông Hinh - Ảnh: TRẦN QUỲ

Trong vùng có chị em H’Pia và H’Lúi đều mồ côi cha mẹ, nên rất thương yêu nhau, không rời nhau nửa bước, luôn có bên nhau: cùng lên rẫy, cùng mặc một loại quần áo, ngủ cùng giường… Cả hai đều xinh đẹp nhất vùng. Đẹp đến nỗi con suối nhìn thấy hai nàng ra kéo nước phải ngừng chảy, gió ngưng thổi, chim ngừng hót…Tiếng lành đồn xa, khiến nhiều chàng trai muốn kết duyên cùng hai nàng, nhưng bụng cả hai không chịu ưng ai. Và lời đồn đãi này bay tới tai con voi đầu đàn. Nó liền biến thành chàng trai khôi ngô tuấn tú mà tất cả các chàng trai trong buôn làng không ai sánh kịp. Vì vậy khi chỉ mới gặp nhau, H’Lúi đã đem lòng thương yêu, muốn bắt ngay chàng trai kia về làm chồng. Sau đó đám cưới giữa H’Lúi và chàng nọ cũng được tổ chức không lâu sau buổi gặp gỡ đầu tiên. Đám cưới kéo dài nhiều ngày liền, trâu bò, gà heo giết thịt đếm không xuể. Những ché rượu mang ra đếm không hết, rượu chảy xuống đất, đất thấm không hết chảy thành con suối. Mọi người đều say. Họ nằm đầy đất chật bờ sông bờ suối, đi đâu cũng gặp, chẳng khác nào củi trong rừng.

Nhưng chàng trai ở với vợ chỉ trong thời gian ngắn bỗng tỏ ra biếng ăn, biếng ngủ, mắt luôn xa xăm như đang suy nghĩ về điều gì đó. Thấy lạ, H’lúi nhiều lần gạn hỏi, nhưng lần nào chàng cũng gạt phăng, nói không có gì. Lần sau cùng H’Lúi hỏi thì chàng đáp: “Vì xa nhà lâu ngày nên cái bụng nhớ cha nhớ mẹ, nhớ rừng núi buôn làng cũ, đôi chân muốn bước về nhà”. H’Lúi nghe nói vậy tưởng chàng là người con có hiếu nên hẹn một ngày gần sẽ cùng về thăm cha mẹ quê hương chồng..

Ngày ấy đã đến, hai chị em H’Pia và H’Lúi cùng theo chồng về nhà. Khi đến khu rừng có nhiều bóng cây to, chàng trai đề nghị mọi người dừng chân nghỉ ngơi, uống nước ăn cơm trước khi tiếp tục cuộc hành trình. Đường xa, bụng đói cả ba đã ăn hết nồi bảy cơm, uống hết nồi ba nước. Ăn uống xong, người chồng nói với H’Pia ở lại giữ đồ đạc, còn mình dẫn H’Lúi vào rừng tìm trái cây.

Chàng dẫn H’Lúi đi thật xa vào rừng sâu đến nỗi con mắt H’Pia không còn nhìn được, tai không còn nghe được. Đến lúc ấy chàng liền biến thành con voi già, da nhăn nheo, cặp ngà dài đến hơn ba sải tay, đôi mắt đỏ như trái ớt chín, mặt vô cùng dữ tợn. H’Lúi thấy vậy không còn tin ở mắt, không còn nghe ở tai, vô cùng sợ hãi, định bỏ chạy thì voi đưa cái vòi dài giữ lại và gầm lên một tiếng kinh hồn. Đó là tiếng gầm báo cho cả đàn. Chúng xuất hiện ngay. H’Lúi ngã lăn và chết tức khắc vì quá sợ hãi.

H’Pia ngồi đợi em nơi gốc cây đã mỏi lưng, khát nước mà vẫn không thấy bóng dáng em đâu. Linh tính báo cho nàng biết có chuyện không lành, nhưng giữa rừng sâu biết hỏi ai, biết đâu đường đi? Trong cơn hoảng loạn, nàng gần như kiệt sức thì bỗng đâu có chim đại bàng bay đến đậu trên cành cây cất tiếng hót “Tót pon, tót pon”. H’Pia nhìn lên thấy chim liền hỏi: “Mày kêu gì đó?”. Chim nói: “Hãy chạy nhanh lên, đàn voi đang đến ăn thịt mày đó”. H’Pia than khóc: “Chim ơi! Hãy cứu tao. Đất này chưa quen, chân tao chưa đến, biết chạy đi đâu?”. Nghe tiếng kêu khóc thảm thiết, chim đại bàng bay xuống giang đôi cánh rộng giục H’Pia nhanh chân trèo lên rồi cất cánh bay về hướng con sông Ea Krông H’Năng, tìm nhánh cây cổ thụ thật cao đặt H’Pia ngồi trên đó.

H’Pia ngồi trên cành cây từ chiều cho tới sáng hôm sau thì đàn voi cũng tìm thấy nàng. Voi đầu đàn lập tức biến thành chồng của H’Lúi giơ chiếc mũi (đang là vòi voi chưa kịp thu ngắn) lên cao gọi H’Pia. Đúng lúc ấy, chim đại bàng đậu ở nhánh cây kế bên cất lên những tiếng thảm thiết, báo hiệu là H’Lúi đã chết. Chồng H’Lúi gọi mãi, nhưng H’Pia để tiếng gọi lọt qua lỗ tai không thèm đáp trả. Hắn lồng lộng lội xuống sông dùng vòi hút nước phun lên cành cao chỗ H’Pia ngồi rồi cả đàn xúm lại quật đổ cây cổ thụ. Một lần nữa chim đại bàng giang đôi cánh rộng chở H’Pia bay qua núi khác. Cả đàn voi lại chia nhau đi tìm, hết vùng núi này tới những dòng sông sâu khác, nhưng đâu có ngờ rằng chim đại bàng đã chở nàng H’Pia tới cây cổ thụ khác trên đỉnh Chư M’Kuy cao ngút, giáp với M’Đrăk, tỉnh Đắc Lắc, rồi mang thức ăn, nước uống chăm sóc nàng như người thân.

Đàn voi tìm mãi, tìm mãi và cuối cùng cũng tới được nơi H’Pia đang ẩn mình. Voi đầu đàn tức giận gầm rống cho cả đàn xúm nhau vào quật ngã, nhưng không thể nào làm ngã đổ được. Voi đầu đàn lại biến cả đàn voi thành lũ người, biến cặp ngà thành rìu rựa xúm vào chặt cây. Những vết chặt lõm vào thân cây tới đâu, chim lập tức nhả nước bọt nhểu xuống vá lại ngay, khiến chúng chặt từ ngày này sang ngày khác mà cây vẫn nguyên vẹn, còn cả đàn voi sức lực suy kiệt, nằm vật ra đất như chết. Chim thấy vậy liền báo cho H’Pia leo xuống, dùng rựa cắt đứt mỗi con voi một vành tai (trừ voi đầu đàn). Khi tỉnh dậy, con nào cũng thấy mình bị mất một bên tai, máu chảy dầm dề; chỉ riêng con đầu đàn là không hề hấn gì. Cả đàn nghĩ chắc cái bụng voi đầu đàn xấu với chúng nên cùng nhau lăn xả vào chà xát voi đầu đàn đến nát ra như cát như tro, rồi bỏ đi không còn đá động gì đến H’Pia nữa.

Thoát chết, H’Pia tìm cách báo ơn đại bàng, nhưng chim chỉ chở nàng về tới buôn làng cũ rồi bay về hướng núi Chư M’Kuy. Ngày nay trên đỉnh núi này có một tảng đá nhô ra giống hình con chim đại bàng giang đôi cánh rộng che phủ cả một góc núi.

(Theo lời kể của Ma Doanh, Ma Tui có đối chiếu với bản thảo của thạc sĩ Lê Thế Vịnh).