Bộ mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm (xã Trí Yên, huyện Yên Dũng, tỉnh Bắc Giang) đã được UNESCO công nhận là di sản tư liệu của nhân loại tại Kỳ họp toàn thể lần thứ 5, Chương trình ký ức thế giới khu vực châu Á – Thái Bình Dương vừa diễn ra ở Bangkok (Thái Lan).
Kho mộc bản Kinh phật vô giá tại chùa Vĩnh Nghiêm đã được công nhận là di sản ký ức thế giới
Những bộ ván kinh chùa Vĩnh Nghiêm có từ 700 năm nay, là kho sách cổ vô cùng quý giá như: Sa di tăng sa di tì tỉ khiêu ly (348 giới luật), bộ Yên Tử nhật trình từ thế kỷ XV (quá trình hình thành phái Trúc Lâm), Hoa nghiêm sớ, Di đà sớ sao, Đại thừa chí quán, Giới kinh ni... do các vị sư tổ Thiền phái Trúc Lâm ở chùa Vĩnh Nghiêm cho khắc tạc từ những năm giữa thế kỷ XVIII (triều vua Lê Cảnh Hưng) đến đầu thế kỷ XX.
Hiện nay, kho mộc thư vẫn lưu giữ được 34 đầu sách với gần 3.000 bản khắc bằng loại gỗ thị. Mỗi bản có hai mặt, mỗi mặt hai trang sách khắc ngược (âm bản) khoảng 2.000 chữ Nôm, chữ Hán. Bản khắc lớn nhất có chiều dài hơn 1m, rộng 40-50cm với những chạm khắc hoa văn độc đáo. Người xưa chọn gỗ thị để tạc chữ bởi đây là loại gỗ trắng, thớ gỗ mịn lại ít cong vênh. Khi gỗ còn tươi rất mềm, khi khô lại trở nên dai bền hiếm có. Vì vậy mà các nghệ nhân xưa đã khắc ngay khi gỗ mới được xẻ thành ván.
Ông Phạm Cao Phong, Trưởng đoàn Việt Nam tham dự kỳ họp trên, cho biết: “Chúng ta đã có sự chuẩn bị rất tốt từ khâu lập hồ sơ, trình bày và bảo vệ thành công trong lần đề cử này. Bộ mộc bản này đã giành được 100% số phiếu ủng hộ, khẳng định sự thành công trong công tác chuẩn bị và vận động của chúng ta, trong đó có sự giúp đỡ rất tích cực của Đại sứ quán Việt Nam tại Thái Lan. Đây cũng là sự công nhận về mặt giá trị lịch sử của quốc tế đối với chúng ta”.
Tại kỳ họp này, UNESCO đã công nhận bốn di sản của khu vực châu Á - Thái Bình Dương, trong đó bộ mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm của Việt Nam được công nhận dựa trên ba tiêu chí là: tính xác thực, tính độc đáo không thể thay thế và vị trí vai trò trong khu vực.
Giá trị đặc biệt của các mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm ở chỗ tư tưởng, giáo lý của Thiền viện Trúc Lâm được lưu khắc hết sức rõ nét và mang đậm bản sắc dân tộc cùng những giá trị nhân văn sâu sắc được thể hiện công phu trên mỗi mộc bản. Ở các ván khắc tương ứng với trang đầu hay trang cuối đều cho biết chính xác thời gian chế tác, người khắc, địa điểm lưu giữ, bảo quản của mỗi bộ ván khắc.
Nhiều mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm được khắc bằng chữ Nôm, loại văn tự của riêng người Việt Nam với nhiều sáng tạo độc đáo. Đây cũng là bước ngoặt đánh dấu quá trình phát triển của hệ thống văn tự Viêt Nam, chuyển từ chỗ sử dụng chủ yếu chữ Hán sang coi trọng và chủ động sử dụng chữ Nôm. Trong quá trình hội nhập, giao lưu văn hóa, trên thế giới có nhiều người quan tâm học chữ Nôm để nghiên cứu lịch sử văn hóa truyền thống Việt Nam, chính chữ Nôm ở bộ mộc bản này sẽ là nguồn tư liệu vô cùng quý giá để tra cứu, tham khảo.
Những mộc bản này cũng sẽ là bảo vật vô giá của quốc gia, giúp người đời sau hiểu một cách chính xác và đầy đủ về lịch sử Phật giáo Việt Nam, Thiền phái Trúc Lâm, thân thế, sự nghiệp của Phật hoàng Trần Nhân Tông và các danh nhân lịch sử văn hóa của đất nước, lịch sử nghề khắc in mộc bản, tư tưởng, văn hóa.
Trước đây, Việt Nam đã có hai di sản tư liệu được UNESCO công nhận là bia đá các khoa thi tiến sĩ triều Lê và Mạc (1442-1779) tại Văn Miếu Quốc Tử Giám, mộc bản Triều Nguyễn. Khi mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm được xướng tên công nhận, đã thêm phần khẳng định sự trân trọng của thế giới về chiều dài lịch sử Việt Nam gắn liền với giá trị nhân văn sâu sắc được thể hiện công phu trên mỗi mộc bản.
VÂN ANH (tổng hợp)
