Dành cả cuộc đời để nghiên cứu, góp phần gìn giữ âm nhạc dân tộc và những giá trị, tinh hoa văn hóa của người xưa, giáo sư - tiến sĩ Tô Ngọc Thanh là cây đại thụ về văn hóa văn nghệ dân gian. Không chỉ có kiến thức uyên bác, vị Chủ tịch Hội Văn nghệ dân gian Việt
Trong cuộc trò chuyện ngắn với Báo Phú Yên, ông trăn trở trước sự xâm nhập của văn hóa ngoại lai và việc gìn giữ văn hóa truyền thống.
*Thưa giáo sư, làm thế nào để gìn giữ những giá trị, tinh hoa văn hóa một khi đã hội nhập?
Giáo sư - tiến sĩ Tô Ngọc Thanh - Ảnh: H.CHƯƠNG
- Chúng ta hội nhập, và như cố thủ tướng Võ Văn Kiệt thường nhắc là hòa nhập nhưng không được hòa tan. Hiện nay, chúng ta đang phải chống đỡ, nói thẳng ra là như vậy, vì sức hấp dẫn của những loại hình giải trí nhộn nhịp mạnh quá, phù hợp với cuộc sống hiện nay. Còn văn hóa cổ truyền nói chung và dân ca nói riêng phản ánh cuộc sống nông nghiệp nên không có nhịp độ như hôm nay, thành ra sức hấp dẫn không nhiều đối với những người chỉ biết đến cuộc sống hôm nay mà không cần biết hoặc không muốn biết đến lịch sử của mình. Nhưng con người sinh ra bao giờ cũng từ một nguồn lịch sử, và từ lịch sử ấy họ sẽ đi tiếp về tương lai. Con người đánh mất lịch sử thì không còn là con người. Vì thế cho nên chúng ta có bàn thờ tổ tiên. Và chúng ta còn mời tổ tiên về mỗi dịp lễ tết, những lúc vui và chia sẻ với tổ tiên những nỗi buồn, những khó khăn. Thậm chí chúng ta còn đề nghị các cụ phù hộ chúng ta kia mà. Dân tộc chúng ta là một dân tộc có nguồn gốc, có lịch sử. Để hiểu chiều sâu của lịch sử, không phải một lúc là hiểu được.
Có hai cách giữ gìn và phát huy những giá trị, tinh hoa văn hóa, một là đem phương tiện nghe nhìn đi quay và giữ lại toàn bộ. Có những thứ của ngày xưa, hôm nay không cần, nhưng 50 năm nữa, con cháu chúng ta sẽ cần, vì khi ấy cuộc sống đã đủ đầy thì con cháu sẽ cần những cái mà hôm nay chúng ta cảm thấy vô vị. Nhưng có một cách lưu giữ phù hợp với quy luật khách quan hơn, là hãy trả lại văn hóa dân gian cho chính tác giả của nó!
Chúng ta nói thanh niên quay lưng lại với văn hóa truyền thống, đấy là không đúng. Chúng ta có dạy cho họ đâu. Bảo đi lấy một người làm vợ mà không cho họ biết cô ấy thế nào, thì làm sao mà yêu được? Đúng không? Nếu có thiếu sót gì thì đấy là do thế hệ chúng tôi không truyền dạy cho các bạn. Thế thì bây giờ chúng ta truyền dạy, có thể qua các phương tiện thông tin đại chúng. Đã có MTV tại sao không có Dân ca TV? Nếu có Dân ca TV thì có phải tốt biết bao nhiêu không? (cười). Thôi thì xin các anh các chị nửa giờ thôi, nhưng mỗi tuần một lần, các anh các chị đến chỗ chúng tôi, chúng tôi có những chuyên gia và sẽ nói dăm điều thôi cho các cháu nghe. Hội Văn nghệ dân gian không thiếu chuyên gia, nhưng mà không có giờ… (cười)
* Giáo sư đã dành cả cuộc đời để nghiên cứu âm nhạc dân tộc và văn nghệ dân gian. Điều gì làm giáo sư trăn trở nhất?
- Là bây giờ người ta nhân danh cái nọ cái kia để phá, nhân danh cải biến, cải tiến, sân khấu hóa, hoành tráng hóa, cuối cùng là đánh mất nó. Một số lễ hội toàn đưa diễn viên chuyên nghiệp ra, múa thì múa ba-lê, nhạc thì dùng nhạc rock. Vậy thì hồn dân tộc trong những tiết mục nghệ thuật đấy ở đâu?
 |
|
Một tiết mục dân ca tại Liên hoan Dân ca Việt Nam 2011 khu vực Nam Trung Bộ - Ảnh: K.CHI |
* Về việc lưu giữ và phát huy văn nghệ dân gian, có những ý kiến cho rằng hãy phát triển, làm mới, thậm chí đưa đến một không gian khác để thu hút giới trẻ - những người thích sự mới mẻ. Trong khi đó, cũng có quan điểm là hãy lưu giữ văn nghệ dân gian trong môi trường, không gian nơi đã sinh ra nó. Ý kiến của giáo sư như thế nào?
- Tôi ủng hộ ý kiến thứ hai. Người ta không thể thay đổi nó nếu như không phá nó. Còn nếu muốn hiểu về nó thì hãy giữ cho nó như nó từng có, thế thôi. Tôi lấy một người vợ, bà ấy thay đổi tính nết thì làm sao tôi chịu được? Bà ấy 60 rồi nhưng lại đi kẻ lông mày, thế có chết tôi không! Làm mới như thế, theo tôi, là xu thời. Chúng ta giáo dục thanh niên chứ không chạy theo thanh niên. Đảng, Nhà nước giáo dục thanh niên đi theo con đường cần phải đi, là hiểu về cõi sâu của lịch sử vẻ vang của dân tộc, chứ không phải đi bắt chước mấy cái ồn ào bây giờ. Người già nghĩ vậy đấy, thanh niên không bằng lòng thì tôi chịu (cười).
* Xin cảm ơn giáo sư!
LÂM VY (thực hiện)
