Những thăng trầm của thời gian có thể làm mai một những ngôi đình trong nhiều làng quê Việt Nam cũng như nhiều làng quê trên mảnh đất Phú Yên. Thế nhưng, trong lòng mỗi người đều có một mái đình - một cội nguồn sâu thẳm để hướng về. Bởi ở đó, tất cả kho tàng văn hóa tích lũy từ bao đời được thể hiện đầy đủ nhất và đọng lại trong tâm hồn của già, trẻ, trai, gái sinh ra và lớn lên ở làng quê. Mái đình trong tâm thức mỗi con người đã trở thành thiêng liêng, máu thịt.

Rước sắc phong về đình

 

NGÔI NHÀ CHUNG CỦA LÀNG XÃ

Ông Dương Thái Nhơn, Chủ tịch Hội Văn nghệ dân gian và văn hóa các dân tộc Phú Yên, cho rằng đình làng xuất hiện từ xưa và có mặt tại khắp làng xã Việt Nam. Đình là ngôi nhà chung của cộng đồng làng xã. Đình là nơi để họp bàn việc làng, nơi thờ Thành Hoàng làng, nơi biểu diễn các tiết mục văn nghệ dân gian, tiến hành các lễ hội, trò chơi truyền thống. Vì thế, đình làng đã trở thành một thiết chế văn hóa, đáp ứng những nhu cầu sinh hoạt văn hóa của cộng đồng làng xã. Rất nhiều giá trị văn hóa vật thể, phi vật thể được bảo tồn và gìn giữ qua những sinh hoạt của đình làng cho đến ngày nay.

Tại Phú Yên, theo các nhà nghiên cứu, khi ông Lương Văn Chánh vào khai khẩn đất này, lập nên làng xã vào cuối thế kỷ XVI cũng là lúc đình làng xuất hiện. Gần 400 năm kể từ khi những đình làng đầu tiên hình thành, đến nay nhiều đình làng cùng những sinh hoạt văn hóa truyền thống gắn với đình làng vẫn còn được gìn giữ. Phú Nông là ngôi làng Việt cổ nằm bên sông Ba, nay thuộc xã Hòa Bình 1 (huyện Tây Hòa). Những người dân địa phương không nhớ chính xác ngôi làng này có từ bao giờ, chỉ biết rằng theo gia phả và các sắc phong còn để lại thì những vị tiền hiền, hậu hiền của làng Phú Nông đã theo ông Lương Văn Chánh vào đây khẩn hoang lập ấp và xây dựng nên làng Phú Nông rồi xây dựng đình làng. Thời “chín năm” rồi đến thời kỳ chống Mỹ, đình Phú Nông là nơi che chở cho cách mạng. Những hoạt động văn hóa xung quanh đình vì thế cũng tạm dừng. Trải qua một thời gian dài sau ngày đất nước thống nhất, do một số quan niệm sai lệch, những di tích đình làng và những hoạt động văn hóa truyền thống gắn với đình lẫm cũng bị mai một.

LÀM SỐNG LẠI VĂN HÓA ĐÌNH LÀNG

Thời gian gần đây, những người có tâm huyết với làng, nhất là các cụ cao tuổi, đã gắng công khôi phục đình làng. Hiện tại, ngôi lẫm ở phía bên kia sông của làng Phú Nông vẫn được nhân dân gìn giữ, tạo dựng lại để thờ các vị tiền hiền, hậu hiền của làng. Phía bên này sông là miếu thờ Thành Hoàng và Thiên y thánh mẫu. Ông Cao Xuân Bẩm, hậu duệ họ Cao ở làng Phú Nông và là người chuyên trông coi việc đình ở Phú Nông cho biết, cứ vào dịp tháng Giêng là con cháu của làng lại tụ hội về đình để dự lễ cúng đình. Các sắc phong được rước từ chùa về đình để làm lễ. Trong tâm thức của người dân, đây là ngày hội chung, là sợi dây kết nối tình cảm của cả làng.

Trong dịp tết, làng cử người về đình dọn dẹp sửa sang như ở nhà. Mâm lễ  không thể thiếu nải chuối, hoa quả và bánh tét để dâng lên ông bà ngày tết. Trong làng, ngoài đình tất nhiên cũng không thể thiếu lá cờ Tổ quốc và cờ hội. Ngày tết, đình được mở cửa để đón bà con đến thắp hương, cầu cho gia đình làng xóm được một năm mạnh giỏi, yên bình.

Rước sắc phong vào đình - Ảnh: LÊ BIẾT

 

Cách làng Phú Nông không xa, tại phường Phú Lâm (TP Tuy Hòa) còn một ngôi đình cổ chứa đựng nhiều giá trị về lịch sử, văn hóa. Theo các nhà nghiên cứu văn hóa, trong số các ngôi đình cổ còn lại ở Phú Yên cho đến ngày nay, có lẽ đình Phú Lâm là ngôi đình duy nhất còn giữ những nét kiến trúc cổ gần như nguyên vẹn. Đây là nỗ lực không mệt mỏi của con cháu các dòng họ đã có công khai khẩn lập nên làng Phú Lâm, trong đó có hậu duệ họ Huỳnh, tiền hiền của làng Hoành Lâm xưa. Ông Huỳnh Sổ ở phường Phú Lâm, hậu duệ tộc họ Huỳnh cho biết, nhiều năm nay, song song với việc huy động các nguồn đóng góp của bà con tộc họ để tu bổ đình làng, mỗi dịp tháng Giêng, lựa chọn ngày tốt, cả làng tụ hội về để cúng đình và tham gia các hoạt động văn hóa của làng. Ngày này, các sắc phong cũng được con cháu trân trọng rước từ chùa Khánh Lâm về để dâng lên các vị tiền hiền, hậu hiền đã có công xây dựng làng xóm và cầu mong quốc thái dân an, làng xóm yên ấm, con cháu học hành đỗ đạt. Đặc biệt, vào dịp tết, đình làng được bài trí rất trang trọng để con cháu tụ hội về thăm. Đêm 30 tết, các cụ cao tuổi đến đình để vận hương và đúng giờ giao thừa, làng lựa chọn người để khởi trống đầu năm.

Trong lễ cúng đình vào mùa xuân, người dân cả làng đều chung tay góp sức. Trong đó, đàn ông lo việc cúng tế như rước sắc, đọc văn, tế. Những thanh niên trẻ khỏe được chọn để rước sắc và múa cờ. Phụ nữ lo sắm sửa lễ vật, mâm cỗ. Con cháu có thành tích đỗ đạt cao được làng vinh danh trong ngày hội. Chuyện làm ăn, giữ gìn an ninh trật tự xóm làng cũng được các cụ bàn bạc và tìm ra cách giải quyết tốt nhất. Ai cũng thấy an lòng khi đình được cúng tươm tất, ông bà được hương khói chu toàn. Từ việc cúng đình và có ngày hội chung của làng mà nghĩa xóm tình làng được gắn kết.

Chính những nét đẹp truyền thống này mà việc bảo tồn gìn giữ những giá trị di sản vật thể và phi vật thể gắn với đình làng là rất cần thiết và cấp bách, nhất là khi hướng đến kỷ niệm 400 năm Phú Yên và Năm Du lịch quốc gia 2011. Ông Phan Đình Phùng, Phó Giám đốc Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch Phú Yên cho biết: Ngành Văn hóa - Thể thao - Du lịch Phú Yên đã có kế hoạch bảo tồn và phát huy các di sản văn hóa về đình làng. Hiện tại, ngành đã tiến hành điều tra tổng thể các di tích và những hoạt động văn hóa truyền thống, tiến đến xếp loại di tích và quản lý theo Luật Di sản văn hóa, không chỉ bảo vệ mà sẽ có chính sách đầu tư tôn tạo. Ngành cũng sẽ hướng dẫn các địa phương trong việc tu bổ tôn tạo phải giữ được yếu tố truyền thống và thể hiện những nét văn hóa đặc trưng của địa phương.

DANH HẠNH - LÊ BIẾT