Tháng bảy tiết trời hanh hao, về chiều những cơn mưa dông chợt đến. Trong vòm cây dọc con phố cũ dường như trầm tư và dịu lắng hơn khi tiếng ve không còn râm ran và sắc hoa phượng không còn chói gắt.
Một ngày giữa tháng bảy, nỗi nhớ dắt tôi tìm lại những mảnh vỡ của ký ức yêu thương. Tôi rẽ vào bảo tàng. Nhành bằng lăng trước sân đơm hoa tím nhạt. Cái sắc màu gợi bao nhung nhớ, khiến con người ta dễ hoài niệm, rồi ưu tư trong muôn vàn lý do. Tại đây, tôi vô tình gặp đoàn du khách với nhiều lứa tuổi. Trong chuyến hành phương Nam này, họ sẽ viếng thăm các bảo tàng, chiến trường xưa và những khu di tích lịch sử.
Qua phần giới thiệu, tôi biết nhiều người trong số họ là cựu chiến binh, từng chiến đấu tại mảnh đất họ đang đứng, còn lại là thế hệ con cháu đi để trải nghiệm, để hiểu hơn cái giá của sự hy sinh mà cha ông mình phải trả cho hòa bình, độc lập.
Chiến tranh đã lùi xa gần nửa thế kỷ nhưng kỷ vật của thời vào sinh ra tử vẫn được nhiều người, nhiều nơi sưu tầm, gìn giữ. Đấy là chiến võng bạt, sợi dây dù. Đấy là chiếc bi đông, chiếc mũ cối, chiếc radio. Thậm chí là chiếc lược gỗ, đầu đạn hay cuốn sổ ghi chép lấm lem bùn đất... Mỗi kỷ vật được lưu trữ cẩn thận như một chứng tích lịch sử, khắc ghi tinh thần chiến đấu kiên cường, anh dũng của biết bao thế hệ cha ông.
Đối với một số người, kỷ vật không còn là đồ kỷ niệm nữa mà đấy là bảo vật, báu vật của cuộc đời mình. Bởi nhiều lý do khác nhau nhưng thiêng liêng, lớn lao nhất khi nó trở thành “di ảnh” không thể xóa nhòa trong tình cảm mà họ đã ký thác vào đấy. Người lính xa gia đình, xa cha mẹ, xa vợ con thì những đồ vật được chắt chiu từ hậu phương là hình ảnh chân thật nhất của quê hương, cội nguồn, là minh chứng sống động nhất cho sợi dây tình cảm mặn nồng, thắm thiết.
Có tiếng nấc khẽ giữa sự lặng im trong không gian rộng của bảo tàng. Một người đàn ông luống tuổi xúc động khi bắt gặp lại những kỷ vật quen thuộc. Tôi thầm nghĩ, chắc chắn là vậy rồi. Chứng kiến hình ảnh người cựu chiến binh rưng rưng khi nhìn các kỷ vật mà đồng đội đã hy sinh để lại, tôi thấy lòng mình se lại... Tôi lặng lẽ đi bên, cố tìm hiểu nguồn cơn... Thì ra những điều ông từng nếm trải, những ngày tháng cùng đồng đội hành quân, băng rừng vượt suối, những chiến thắng và cả những tổn thất luôn hằn trong trí nhớ của ông.
Dòng người cứ lặng lẽ tiếp tục đi qua những kỷ vật. Họ nhìn ngắm. Họ trầm trồ. Người còn trẻ, khi sinh ra chiến tranh đã lùi vào quá vãng, có những thắc mắc nhờ hướng dẫn viên giải đáp. Theo đó, mỗi kỷ vật đều có một câu chuyện riêng gắn với sự kiện, mỗi cuộc chiến nơi nó đi qua.
Được quan sát, được nghe chia sẻ về những hiện vật của chiến trường, thấy được sự khốc liệt của chiến tranh, từ đấy càng thêm biết ơn công việc thầm lặng của những người đã từng trải qua ranh giới mong manh giữa sự sống và cái chết đã góp phần tái hiện một góc nhỏ chiến tranh, cho thế hệ hôm nay và mai sau trân trọng, gìn giữ nền độc lập, hòa bình. Để rồi qua năm tháng, dẫu nhiều kỷ vật bị hoen gỉ, bị nhạt phai nhưng giá trị tinh thần mà nó mang lại không bao giờ mất đi.
Tháng bảy, có những khoảng lặng của ký ức bỗng theo về trong một buổi chiều đầy nỗi niềm xưa cũ. Trong khoảng sân vắng của bảo tàng, cánh bằng lăng tím nhạt gợi buồn man mác. Nhìn từng kỷ vật chiến tranh, bất chợt vang lên trong tôi mấy câu thơ đầy cảm xúc về những người đã hy sinh vì Tổ quốc “Họ đã sống và chết/ Giản dị và bình tâm/ Không ai nhớ mặt đặt tên/ nhưng họ đã làm ra đất nước” (Nguyễn Khoa Điềm).
SƠN TRẦN
