Mẹ vốn mồ côi, lại sinh ra từ đồng ruộng nên chuyện làm nông mẹ rất giỏi. Trên người mẹ, tín hiệu của đồng ruộng luôn hiển hiện rành rành, từ đôi bàn chân tẩm phèn vàng khè, ngón áp út bị bùn làm hỏng mất cái móng đến hai lòng bàn tay cộm vết chai, lớp mới đùn lớp cũ nhấp nhô thành bờ đen xỉn, sờ nham nhám khó chịu.
Ngày ấy nhà tôi nghèo, 7 miệng ăn chỉ dòm chừng vào mấy hột lúa ruộng. Được mùa còn thiếu trước hụt sau nói chi tới lúc mùa màng thất bát. Vậy nên gặt xong lúa nhà là mẹ lập tức xách bao đi mót lúa. Mẹ cắt lúa siêu nhanh nên mót lúa cũng rất nghề. Lúa mót để dành gần đủ ăn, lúa nhà gặt đem bán lo giỗ chạp, học hành, phân thuốc. Lúa mót thì được mấy hột mà để dành ăn? Nói không ai tin, cho đến khi tận mắt chứng kiến. Mẹ đi mót nhưng không chỉ là nhặt nhạnh lúa rơi, lúa sót sau lưng người gặt; gặp dịp, mẹ còn xin chủ ruộng cho vào gặt phụ. Gặt phụ được cho lúa, đương nhiên khá hơn chuyện đứng ngoài mót chay. Mẹ gặt giỏi, chủ nào cũng ưa. Hết đám được cho nguyên bó lúa (tự gặt, tự bó) coi như trả công.
Ngày chưa có máy tuốt, lúa gặt về đạp chân nên lúa còn sót nhiều, mẹ xin rơm đạp lại. Hai bàn chân mẹ lúa cắt rớm máu, chiều về không dám nhúng chân vô nước! Có máy tuốt rồi mẹ xin giũ lại rơm tận thu lúa rớt. Núi rơm to đùng, phải thức trắng đêm giũ lẹ kẻo ngày mai chủ rơm mang phơi thì hết cơ hội. Được non thúng lúa, mẹ gầy rộc, chân bước liêu xiêu vì thức đêm nhiều.
Hết mùa, mẹ đi giê lúa lép. Những đống lúa lép đổ dồn ra ruộng, ra vệ đường, ra mé sân kho chờ đốt. Đợi trời gió to, mẹ cùi cụi mang thúng mang nia xúc lúa lép đem giê. Đống lép bự giê đi giê lại mãi cũng chỉ được vài tô lúa lừng. Chị Hai xúc lúa lép mỏi tay, bức xúc dậm chân dậm cẳng càm ràm. Mẹ vỗ an ủi: Kiến tha lâu đầy tổ… Đầy thật. Xong mùa, nhà có đến mấy bao lúa lừng chất nguyên góc bếp. Chẳng hiểu mẹ giê hồi nào mà ra được từng ấy lúa.
Nhà 5 đứa con, mẹ cho đi học đủ 5. Ra mỗi điều kiện: học sao học, mỗi năm một lớp, lưu ban là nghỉ. Chị em tôi nhất định không đứa nào chịu lưu ban. Đứa nào đứa nấy thẳng tiến đủ 12 năm, rồi tiếp tục học cao đẳng, trung cấp. Con đến trường bao năm thì cũng từng ấy năm mẹ lo đi mót lúa!
Chúng tôi tốt nghiệp ra trường, có công việc, vợ chồng, con cái, nhà cửa riêng. Mẹ bảo, làm công chức lương ba cọc ba đồng, gạo mua đắt đỏ, về mẹ lấy gạo ăn. Mỗi bận về thăm mẹ, tôi mang bao theo, tỉnh bơ xúc gạo về. Chồng tôi cự, đã không đem cho ba mẹ thứ gì còn lấy gạo! Tôi cười toe, yên tâm đi, nhà em làm ruộng lúa nhiều…
Tôi tập huấn chuyên môn dưới phố. Trưa, tranh thủ về thăm nhà. Ngày mùa, nhà cửa vắng hoe. Sang hàng xóm hỏi thăm người ta bảo mẹ ra đồng. Lúa nhà cháu gặt xong lâu, mẹ cháu ra đồng chi? Trời, bộ mày quên rồi sao? Đi mót chớ đi đâu. Xứ này mót lúa ai qua nổi mẹ mày hả con?
Nhìn ra cánh đồng ngùn ngụt nắng vắng hoe, thấp thoáng một, hai bóng người cô độc lui cui giữa rạ rơm. Mẹ ơi…
Y NGUYÊN
