Hàng rào quê xưa cây dại mọc nhiều. Cây dại đa phần gai góc, xù xì, thô nhám, nhưng thi thoảng cũng có cây hiền lành, như cây mút mật.
Mút mật chắc có họ hàng với giâm bụt bởi cùng một kiểu thân trơn tru, lá xanh thẫm sáng bóng. Giâm bụt mảnh khảnh vươn cao cành mềm mại ẻo lả còn mút mật cứng cáp hơn. Cây thích kiểu phát tán ngang, bung ra thành lùm bụi nấp dưới chân rào. Lá mút mật chắc lành và ngon nên heo, bò, dê… rất khoái. Lùa ngang qua, thể nào mấy con bò cũng dừng lại thò đầu ngoạm lấy ngoạm để lá mút mật, phải đét roi vào mông giục đi chứ chúng nhất định ì ra!
Nhớ ngày nhỏ, hễ mẹ sai đi kiếm rau cho heo là tôi bưng rổ xách liềm xăm xăm ra mấy lùm mút mật. Vặt sạch đám lá mút mật, nếu vẫn chưa đầy rổ mới chịu tìm rau khác. Mà công nhận khả năng tái sinh của mút mật rất siêu, bị cắt, bị gặm trụi trơ nhưng chỉ độ tuần sau lại thấy đâm ra lá xanh non mơn mởn.
Vậy nhưng thương hiệu mút mật hằn sâu ký ức tuổi thơ không phải nhờ đám lá làm món ngon cho gia súc. Nói khó tin, nhưng ấy chính nhờ vào… mật hoa. So với vẻ rực rỡ đến mức phô phang của hoa giâm bụt, hoa mút mật như tấm phim âm bản trăm phần trăm đối nghịch: giản dị quê mùa, nhỏ nhoi tới mức không quen mắt có thể không biết đó là hoa. Hoa be bé, sắc tím hoa cà, hình dạng cũng lạ, không có cánh bung ra mà duy nhất một cánh dính liền bè rộng, mũi vát cong lên hệt thanh đao thu nhỏ. Quen mắt, nhìn vào mũi đao thấy loe ra cái nhị màu trắng là biết hoa thật sự nở. Lúc này, bầu mật nơi gốc hoa cũng chính thức đầy ắp. Lũ trẻ chỉ chờ giây phút đó để nhẹ nhàng rứt hoa khỏi đài, hút nhanh giọt mật đọng nơi bầu nhỏ dưới gốc hoa. Rứt, hút hết những bông hoa mút mật nở mới thôi. Kỳ lạ, hoa xấu xí nhưng mật thì ngọt thơm không thể tả. Mới biết thế gian này không phải cái gì nội dung cũng đi đôi với hình thức. Điều này cắt nghĩa vì sao lũ trẻ ngày xưa khi khôn lớn xa quê cũng nhớ, cũng yêu loài hoa một thời có tên mút mật!
Tháng bảy hay có hơi mưa, mút mật xanh tốt, ra hoa nhiều. Lũ nhỏ khôn ngoan tìm ra kiểu dự trữ mật hoa để dành thưởng thức bằng cách xin mẹ chai dầu gió rỗng còn nắp. Mở miệng chai, rứt từng bông hoa mút mật canh bóp nhẹ cho giọt mật nhỏ xíu rơi đúng miệng chai. Vài ba giọt chẳng thấy gì, nhưng nhẫn nại không mệt mỏi tới lúc cái chai cũng sẽ dần đầy lên, sóng sánh nước trong veo nhưng lại ngọt thơm, pha chút vị cay the của hơi dầu gió. Và lạ chưa, vặn kín nắp chai có thể để dành chẳng sợ hư. Mỗi lúc thèm, đứa nhỏ lại mở nắp đưa lên mũi ngửi, sau đó dốc ngược chai, liếm nhẹ món đặc sản ngọt ngào, dè sẻn mỗi ngày một chút. Thường khi ấy, mùa mút mật cũng đã qua đi, để lại chút tiếc nuối, nhớ nhung trong mắt trẻ thơ. Lại ngong ngóng chờ mút mật ra hoa. Và - trong những giấc mơ - thi thoảng miệng còn chóp chép không thôi vị mút mật ngọt ngào…
Y NGUYÊN
