Mấy mươi năm tôi mới về thăm quê vào đúng dịp tháng ba. Mùa này nhiều loài hoa đua nhau nở, cho những đàn ong đi tìm mật, những đàn bướm rong chơi.
Với tôi, hoa bưởi đã gắn bó và sống mãi trong ký ức. Tháng ba về, hoa bưởi nở trắng từng góc vườn, với bốn cánh, thường nở thành chùm, nhụy hoa có nhiều tua màu vàng, chính giữa nhụy có đài hoa tròn màu xanh, tỏa hương dìu dịu, thoang thoảng, theo gió tan vào khứu giác. Trắng tinh khôi từng chùm, hoa bưởi xinh tươi, dịu dàng, thanh thoát. Hương thơm và màu trắng thân thương ấy nhắc nhớ về một tuổi thơ cùng bao kỷ niệm hồn nhiên, trong trẻo.
Quê tôi ven con sông đào thời nhà Hậu Lê, hiền hòa uốn mình như dải lụa. Bên bờ sông, mênh mông cánh đồng lúa hai vụ và những xóm làng luôn rộn ràng nhịp sống. Mỗi gia đình đều có một mảnh vườn, trồng nhiều cây trái và hầu hết đều trồng bưởi. Trong những mảnh vườn ngọt ngào cây trái, nơi những vùng quê hương yêu dấu, hoa bưởi đã gieo duyên cho biết bao đôi lứa nên vợ nên chồng.
Bưởi ở làng tôi nổi tiếng từ xa xưa. Bưởi được tiến vua, dâng chúa, để thờ cúng, mời khách quý đến nhà. Bà tôi dạy, từ rất lâu, người dân quê tôi đã biết dùng lá, vỏ và hoa bưởi để xông giải cảm. Hoa bưởi có tác dụng tích cực với sự hô hấp của con người, hương bưởi giúp giải cảm, thư giãn, tỉnh táo, là một vị thuốc chữa ho đờm, đau dạ dày... Những người phụ nữ trong triều đình hoặc giàu có thường dùng vỏ bưởi, hoa bưởi chưng cất thành tinh dầu để làm đẹp.
Con gái làng tôi ngày trước thường hái hoa bưởi cài lên mái tóc để làm duyên. Trắng trong, tinh khiết mà khiêm nhường, cô thôn nữ mặn mòi, khuôn mặt tươi tắn với mái tóc thề đen bóng mượt cài hoa bưởi… - hình ảnh không gì đẹp hơn trong những cặp mắt của trai làng.
Tôi cũng vậy, tôi gặp em trong một sáng tháng ba. Bên kia, vườn nhà, em mặc áo đoàn, tóc thả ngang lưng và cài hoa bưởi. Em chào tôi, em cười rất hồn nhiên. Còn tôi thì ngây người, nhìn em không chớp mắt. Hình ảnh mái tóc cài hoa bưởi, ánh mắt và nụ cười em mãi theo tôi vào bài học, mỗi bữa ăn, giấc ngủ. Tôi nhớ thương, tôi muốn nói với em về những cảm xúc của mình để em thấu tỏ. Nhưng nào đâu dám. Rồi một ngày tôi xa em, tôi mang theo cả mảnh vườn, chùm hoa bưởi và dáng hình người em gái nhỏ thân thương. Hình ảnh ấy gần đúng như lời bài hát “Hương thầm” của nhạc sĩ Vũ Hoàng phổ thơ thi sĩ Phan Thị Thanh Nhàn: “...Đôi bạn ngày xưa học chung một lớp/ Cây bưởi sau nhà ngan ngát hương đưa/ Giấu một chùm hoa trong chiếc khăn tay/ Cô gái ngập ngừng sang nhà hàng xóm/ Bên ấy có người ngày mai ra trận/ Bên ấy có người ngày mai đi xa/ Nào ai đã một lần dám nói/ Hương bưởi thơm cho lòng bối rối/ Cô bé ôm chùm hoa lặng lẽ/ Nhờ hương thơm nói hộ tình yêu!/ Hai người chia tay sao chẳng nói điều chi/ Mà hương thầm theo mãi bước người đi...”. Với tôi, ngày lên đường, tôi không may mắn được em mang hoa bưởi sang nhà trao tặng…
Hôm nay về, nhìn vườn bưởi nở trắng, hương hoa bưởi lại sưởi ấm lòng tôi sau bao ngày xa quê. Bao năm rồi vườn bưởi vẫn kiên nhẫn đợi tôi về thăm làng cũ. Loài hoa gần gũi, mộc mạc, khiêm nhường gắn bó với hồn quê đất mẹ, như nhắc nhở chúng ta dù đi đâu cũng nhớ chốn quay về.
NGUYỄN BÁ THUYẾT
