Tuổi thơ tôi gần gũi, thân thiết với cây duối.
Quê tôi xưa nhiều duối. Đi đâu cũng gặp duối. Duối trồng hàng rào, cổng ngõ. Duối mọc hoang ngoài đồng, bãi, gò. Đất quê - những nơi khô hạn cỗi cằn - ngoài lùm bụi, gai góc không tên chỉ cây duối là sống nổi. Lạ lùng trong đám cây chịu hạn, chịu cằn ấy, to khỏe nhất là cây duối, nhưng hiền lành nhất cũng lại là cây duối. Đám cây dại thường gai góc tua tủa hoặc thân đầy lông lá; người, súc vật cố ý (hay vô tình) xâm phạm sẽ lập tức bị xước da chảy máu hoặc ngứa ngáy cùng mình. Duối thì trơn tru từ thân tới cành, lá hơi nhám, không hề có độc chất gây ngứa. Vũ khí tự vệ duy nhất của duối chỉ là tấm thân to khỏe với chiếc rễ cọc cắm sâu giữ cho cây luôn đứng vững trước gió bão.
Còn nữa, hệ thống cành nhánh chi chít dẻo dai đan bện nhau, biến cả tàn cây thành “tấm phên duối” vững chãi xô không đổ, bứt không rời. Vì vậy, người ta trồng duối làm hàng rào, cổng ngõ. Tàn duối mọc ra được chủ nhân cắt, gọt, uốn, ép theo những khuôn hình tùy ý rất đẹp. Lá duối nhỏ, bốn mùa mướt xanh, mọc nhanh phủ kín các cành con bị uốn, ép tạo nên “tấm thảm xanh” chặn phủ lên các khối hình. Trông xa, những tàn duối kia giống công trình kiến trúc hơn cây cảnh, rất khéo! Ngày nhỏ, cái hàng rào duối trước nhà được ba tôi cắt gọt thường xuyên thành hình khối chữ nhật, mặt trên bằng phẳng. Những khi ba vắng nhà, bọn trẻ chúng tôi nghịch ngợm bắc ghế leo lên… nằm dài trên mặt rào, vùng vẫy lung tung mà cái hàng rào vẫn không suy suyển. Cành duối nhỏ ken dày hệt tấm phên đỡ dưới lưng. Chẳng êm ái mấy nhưng nằm không rơi đủ thấy hay ho lắm rồi…
Ngày ấy chăn bò trên ngọn đồi nhỏ sau làng, chúng tôi thường tập trung trốn nắng quanh các gốc duối cổ thụ mọc hoang. Những gốc duối không biết có tự bao giờ mà lừng lững cao to, da thân trắng mốc. Tàn cây rợp mát nên dưới gốc cỏ không mọc, dọn làm nơi bày trò chơi hay ăn uống rất tiện. Không riêng người, lũ bò no cỏ cũng thèm các gốc duối. Nơi ấy chúng có thể cọ mình sồn sột vào thân hoặc tàn cây để… gãi ngứa, nằm ườn dưới bóng mát lim dim nhai lại. Cuối hạ đầu thu là mùa duối ra hoa, đậu trái. Trái duối nhỏ như hạt lựu nhưng lúc chín vàng ăn rất ngọt. Đương nhiên với lũ trẻ quê háu ăn, ấy là mùa những cây duối được “chăm” kỹ nhất. Rảnh ra lại đi tìm duối chín - hết duối rào nhà tới duối mọc hoang. Suốt ngày chui lủi, vạch lá vạch cành mà nghiêng ngó, săm soi. Săn duối chín không chỉ để ăn ngon mà cứ như chơi trốn tìm. Tìm được là nhí nhố hò reo, tít mắt cười khoe trái duối chín mọng vàng như nhem thèm đối phương trước khi lia vào miệng! Vui vậy nên mỗi lúc chớm đông tàn mùa duối là buồn. Lại ngong ngóng chờ mùa duối năm sau…
Y NGUYÊN
