Ở quê tôi ngày trước, bà con trong làng thường gọi nhau rất đỗi gần gũi, bình dị, thân thương. Lâu dần, những cách gọi ấy trở thành quen thuộc. Bọn trẻ chúng tôi lớn lên vẫn gọi cô, chú, ở quê bằng những cái tên đã được “định danh” ấy, mà có khi chẳng biết tên thật là gì. Đây không chỉ là cách thức gọi tên của người thôn quê mà còn phản ánh nét đẹp văn hóa rất đáng quý của họ.
Gia đình ngày trước đông con, nhà nào cũng trên dưới chục người. Các con được gọi theo thứ tự sinh ra. Người con lớn nhất trong nhà được gọi là anh/chị hai, chứ không gọi là cả như một số vùng ở miền Bắc; kế tiếp theo là ba, bốn, năm... Có gia đình vượt lên thứ mười thì gọi tiếp là dư, thừa… Điều này để người ngoài dễ nhận ra anh em lớn nhỏ trong một nhà. Cách gọi tên nhau của người dân trong làng có cấu trúc chung là: đại từ nhân xưng + thứ tự sinh ra trong nhà + tên người. Hai vị trí đầu là tương đối ổn định, tùy vào mối quan hệ họ hàng hoặc tuổi tác lớn nhỏ mà sử dụng đại từ cho phù hợp, số thứ tự là bất di bất dịch, chỉ riêng phần gọi tên là rất độc đáo. Có mấy cách gọi phổ biến như sau:
Thứ nhất: đại từ nhân xưng + số thứ tự + tên thật. Ví dụ: cậu 6 Thởi, dượng 6 Châu, chú 7 Sơn…
Thứ hai: đại từ nhân xưng + số thứ tự + tên của người con trưởng (không phân biệt nam, nữ). Ví dụ: chú 2 Huệ, mợ 5 Doãn, cậu 2 Nuôi, mợ 7 Lam…
Thứ ba: đại từ nhân xưng + nghề nghiệp + số thứ tự. Trường hợp này là không biết tên cụ thể. Ví dụ: ông thầy 8 (vị sư thầy khả kính đã viên tịch, từng trụ trì chùa làng Vĩnh Phú), ông thợ 5 (gọi ông 5, chuyên làm thợ mộc, rất giỏi nghề), ông giáo 2, anh 5 cộ (kéo cộ bò)…
Thứ tư: đại từ nhân xưng + nghề nghiệp + tên thật. Ví dụ: ông giáo Ánh, thầy Tuyển, cô Nhu…
Thứ năm: đại từ nhân xưng + số thứ tự + miền quê gốc sinh ra. Ví dụ: ông 4 Quảng… Cách gọi này không có ý phân biệt gì hết, người quê tôi quen gọi những người ở nơi khác đã đến đây định cư, lập nghiệp rất chân tình như thế. Sát nhà tôi, có vợ chồng ông bà người gốc Quảng Nam, vào Phú Yên lập nghiệp, coi như quê hương thứ hai của mình. Bà con trong làng đều gọi là ông/ bà 4 Quảng, bằng sự trìu mến. Ông bà cũng rất vui vẻ và cảm thấy ấm áp với tên gọi như thế, họ như được sống trọn vẹn trong tình quê cố xứ.
Tuy nhiên, những cách gọi như trên đều rất phổ biến. Ở quê tôi còn có thêm cách gọi khác, rất thú vị như:
Thứ sáu: đại từ nhân xưng + số thứ tự + tên gần gũi hoặc cùng trường nghĩa với tên đã đặt. Ví dụ: tên là Dao, thứ 9 trong nhà, bà con gọi là 9 Rựa; tên là Cấy, thứ 10, bà con quen gọi là 10 Cày...
Thứ bảy: đại từ nhân xưng + số thứ tự + từ trái nghĩa với tên thật. Ví dụ: cụ ông tên là Dài, thứ 7, và bà con gọi là ông 7 Cụt. Ông hoàn toàn khỏe mạnh, sống rất thọ với con cháu. Thuở nhỏ, tôi nghe gọi vậy mà không hiểu, thắc mắc tại sao ông 7 khỏe mạnh mà cứ gọi là ông 7 Cụt! Hoặc như người dì ruột của tôi tên Lành, thứ 6, bà con cứ quen gọi là dì 6 Rách. Hoàn toàn không có ý giễu cợt mà chỉ là cách gọi thân thương, vui vẻ như vậy đấy!
Người dân quê chất phác, luôn coi trọng lễ nghĩa và lạc quan, hài hước. Cuộc sống ngày xưa dẫu còn nhiều thiếu thốn; công việc nhà nông nhọc nhằn nhưng bà con vẫn chung sống thuận hòa, yêu thương, đầy ắp tình làng xóm. Ngày nay, thế hệ trẻ có cách gọi khác hơn nhưng vẫn giữ được tinh thần chung của cha ông trước. Mỗi lần về quê, bất chợt nghe lại cách gọi tên thân thương ấy, lòng tôi bỗng vui mừng như đi giữa nắng hè gặp được một bóng cây tỏa mát vậy. Với riêng tôi, cách gọi nhau như ở quê mình chính là gọi nhau bằng những thân thương! Tôi bỗng nhớ làng Vĩnh Phú, xã Hòa An, huyện Phú Hòa.
PHAN HUY THÙY
