Làng tôi ở vẫn hiện hữu, khuôn viên chợ làng quê tôi vẫn còn. Nhưng nay làng quê đã phát triển theo hướng phố phường, chợ quê ngày xưa giờ cũng xây dựng theo mô hình kinh doanh hàng hóa, các bậc cao niên thời ông tôi đã qua đời từ lâu… và tục lệ dựng cây nêu ăn tết ở trước chợ chỉ còn là hoài niệm.
Tết của những ngày xưa, thời ông nội tôi và ông nội Chín xóm trong còn sống thì hai ông thường đảm nhận việc dựng nêu ăn tết cho làng, vì đó là một nghi lễ quan trọng nhất trong mỗi dịp tết đến.
Tôi nhớ ông nội kể cách chọn cây tre dài năm đến sáu thước (mét) để làm nêu: “Phải là loại tre già, thân to, thẳng, các ống tre dài đều, lá xanh… đặc biệt không được sâu hay cụt ngọn”. Khi rong cành thì trên ngọn cây tre để lại một phần lá tươi bởi nó tượng trưng cho mây trời, trên đó hai ông treo lên một chiếc giỏ mồm (dụng cụ bọc miệng con bò) để vào đó một vài lá trầu, hai quả cau và ít vôi và một bó lá dứa có gai - loại dứa mọc hoang dại ở vùng đất cát quê tôi… Ông tôi bảo cây nêu là trục của vũ trụ, là cây trụ nối giữa trời và đất. Chọn cây tre để làm cây nêu vì thân tre có đốt, là bậc thang đi về của thần linh, mang sinh khí của trời chuyển xuống mặt đất giúp cho dân làng sinh sống bình yên, giúp mùa màng tốt tươi. Bó lá dứa có gai là để xua đuổi tà ma, khẳng định chủ quyền để không bị ma quỷ dòm ngó… Ngày cuối Chạp 29 hoặc 30 tết trước khi mặt trời lặn là sắp bàn, mọi người trưng bánh, cốm, nước, hoa, nhang, đèn để cúng dựng nêu.
Lễ hạ nêu còn cẩn thận hơn nhiều. Nó phải là chiều mùng 7 tết, trước khi hạ nêu, cần tránh động thổ để cho đất được hội tụ sinh khí, phì nhiêu. Sau khi hạ nêu, đồng nghĩa tổ tiên về lại với trời đất, con người có thể bước vào cuộc sống thường nhật. Và cây nêu hạ xuống thường dùng vào việc đan lờ, làm cần câu để bắt cá… Theo quan niệm người xưa, những vật dụng làm từ cây nêu rất may mắn và còn rất nhiều những câu chuyện quanh việc dựng cây nêu mà tôi nhớ mãi.
Ngày cuối năm quê tôi lấp lánh đủ sắc màu của điện đường, của cờ hoa, lồng đèn trang trí của nhiều gia đình… Trẻ con được nghỉ tết tung tăng chạy nhảy hết nhà này đến nhà khác xem trang trí tết. Những câu chuyện ly kỳ bí hiểm về cây nêu giờ không còn làm chúng thấy thú vị hay hồi hộp như ngày xưa nữa.
Cuộc sống giờ đã đủ đầy. Làng tôi đã lên phố, lên phường, đâu đâu cũng tưng bừng ánh điện, phong tục dựng nêu ăn tết chỉ còn một vài nhà thực hiện nhưng là một thú vui theo một cách khác. Cây nêu giờ được trang trí theo ý gia đình đầy sáng tạo bởi những bóng đèn led sáng lấp lánh với mọi hình thức vui mắt.
Bây giờ người ta chúc tết qua điện thoại đã trở thành phổ biến. Trong thế giới phẳng, mạng xã hội kết nối rộng rãi trong ngày thường cũng như tết. Lời chúc. Hoa tươi. Quà mừng. Rộn ràng, rực rỡ, hào phóng trên facebook. Rất nhiều trò chơi dân gian ngày tết có nguy cơ bị quên lãng, trong đó có phong tục dựng nêu ăn tết.
HOÀNG HÀ THẾ
