Ngày xưa, tuổi thơ tôi không có game, facebook hay zalo; chưa có những khu vui chơi, giải trí hoặc đi đây đó như bây giờ. Tuổi thơ tôi bốn mùa gắn với đồng làng qua những mùa gặt, những mùa hè đội nắng rong chơi, những mùa lụt bì bõm bắt cua, câu cá... Nhưng nhớ nhất khi mùa mưa về theo cha ra đồng đặt ống trúm bắt lươn.
Mùa đặt trúm bắt lươn quê tôi diễn ra vào mùa mưa, khi ngoài đồng ruộng nhẫy nước, thường bắt đầu từ giữa tháng chín âm lịch kéo dài đến nửa tháng Chạp, khi người vào vụ gieo sạ lúa mùa tháng ba thì dừng.
Xóm tôi khi vào mùa đặt trúm, nhà nào cũng chuẩn bị ít nhất từ hai chục ống trúm trở lên. Ống trúm được làm bằng tre mỡ là loại tre có thân ống lớn, rộng ruột, độ dài cỡ hai lóng (mỗi lóng dài hơn 40cm), đường kính miệng ống trúm từ 6-7cm trở lên, một đầu làm miệng trúm, đầu kia để nguyên mắt. Miệng ống trúm có một cái toi được làm từ những nan tre mỏng nhọn đầu, đan kết hình phễu hướng vào lòng trúm, được cố định với thân trúm bằng một que tre hay que sắt, đầu trúm còn lại có khoan vài lỗ nhỏ để lấy không khí cho lươn “thở” khi đã vào bên trong ống.
Còn nhớ, để có mồi nhử bỏ vào ống trúm chiều đi đặt thì ngay sáng đó cha tôi đi bắt ốc, đào trùn (giun) về băm, đập nhỏ rồi cho vào lon sữa bò để ủ đến xế chiều... Lúc đó mồi nhử có bốc mùi ôi thiu, ba tôi lấy mồi cho vào mỗi ống trúm khoảng chừng hơn muỗng. Tôi tò mò hỏi cha sao đặt trúm vào ban đêm, cha tôi giải thích: “Ban ngày lươn nấp dưới bùn, ban đêm mới ngoi lên kiếm ăn nên đặt trúm lươn phải đi vào buổi tối”. Cha nói thêm: “Quan trọng đặt trúm là mồi và hom. Bởi lẽ, mồi không ngon, lươn không đớp; trúm không thông, lươn không vào. Chỗ lươn hay ở nhiều là những khu vực ruộng bùn nước nhiều và cỏ lác mọc um tùm...”.
Theo cha đi đặt trúm vùng ruộng Rộc Đăng hay Rộc Nghị vài lần tôi cũng quen và cha tôi cho tôi tự đặt một vài ống. Không biết tối đó có lươn vào hay không, nhưng cách đặt cũng đơn giản. Đặt ống trúm theo một góc nghiêng, miệng trúm cố định dưới đáy bùn, còn phần đầu có lỗ thở để cho lươn nổi khỏi mặt nước. Tối lươn đi ăn, nghe mùi tanh của mồi dẫn dụ, chúng mon men tìm thức ăn chui tọt vào phía trong hom trúm... Cha vừa đặt trúm vừa nói: “Cá chết vì đăng, lươn chết vì mồi”, “háu ăn nên nhiều con mắc bẫy, tự chui đầu vào trúm”…
Tôi khoái nhất là mờ sáng hôm sau đi dỡ trúm cùng cha. Sau khi nhổ ống trúm, trút nước ra khỏi ống, thấy hơi nặng tay, xóc nhẹ, nghe tiếng “ọc ạch” bên trong trúm là chắc mẫm có lươn... Cùng cha quảy trúm về nhà thì tháo hom trút từ trong ống trúm ra những con lươn to bằng hai ngón tay, mình tròn, da vàng rộm, bò loằng ngoằng trong thùng đất thấy rất đã mắt... Trong tôi chắc mẫm một điều, chiều nay anh em tôi sẽ có bữa cháo lươn “nức niền”, mẹ tôi có ít tiền lẻ bán từ lươn và cha tôi có đĩa lươn xào sả ớt “đưa cay” cùng ông bác Chín gần bên nhà để hàn huyên bàn chuyện đặt trúm ngày tiếp theo...
Lươn nay không còn nhiều ở đồng ruộng như lúc trước và nay người dân đã biết kỹ thuật nuôi lươn trong bể xi măng... nên cánh đồng làng vẫn hiện hữu và dập dềnh nước mưa của mùa đông, nhưng hình ảnh đặt trúm vào mỗi chiều đông hầu như mất hẳn theo năm tháng...
Một mùa mưa lại về, nỗi khắc khoải tuổi thơ một thời theo cha đặt trúm bắt lươn lại về trong ký ức.
HOÀNG HÀ THẾ
