Chiều cuối năm, quê xưa nhiều khói lắm.
Ngày chưa có bếp gas bếp điện, chuyện đun nấu còn xài rặt củi than mà buổi chiều cuối năm thì có biết bao nhiêu thứ đồ dành cho Tết cần kho, nấu, rim, hâm. Vậy nên mười nhà như một - bếp đỏ lửa, lò đỏ lửa từ trưa đến chiều, từ chiều sang đêm. Những nạm khói lam cứ vần vũ khắp làng quê, lúc hứng chí theo luồng gió bấc bốc cao như dải lụa mềm quấn lấy đọt tre, lúc nhởn nhơ sà thấp, là là trườn ôm mái rạ. Không khét mù như khói đốt đồng, đốt rác, khói bếp chiều cuối năm đa phần thơm lắm. Thơm đủ vị đủ mùi. Những cái mùi rất Tết.
Ngào ngạt từ bếp cô Ba đầu xóm là mùi chảo mứt gừng chắc đang sôi tới. Cô Ba bận việc bán buôn, năm nào cũng làm bánh mứt rất muộn. Thật vậy, hết mứt gừng khói bếp nhà cô sẽ chuyển sang mùi bánh thuẫn bánh kẹp. Nghe mùi cũng đủ hình dung: bánh thuẫn mới ra lò mềm xốp, nở bung 4 tai hoa bốc thơm ngào ngạt hay những chiếc bánh kẹp hình trái tim vàng ươm sắc trứng đủ sức làm cho những đứa trẻ phàm ăn phải nước miếng ứa đầy mồm. Năm nào thừa thời gian cô còn “khuyến mãi” thêm món mứt dừa. Mùi thơm ngầy ngậy của mứt dừa rất dễ nhận ra. Nó khiến ta liên tưởng đến những miếng dừa khô cong bám trắng tinh một lớp phấn đường. Món mứt “nhà nghèo” làm ít tốn nhưng ngon. Tết nhất ngồi chơi, cứ lai rai cho vào miệng nhóc nhách nhai hoài vẫn không thấy ngán…
Mái tranh nhà thím Bảy khói đang nghi ngút cái mùi rất dễ nhận ra của chảo thịt thưng (kho rim) dành ăn ba bữa Tết. Mùi thịt heo ướp muối đường cùng ngũ vị hương lục ục sôi trên bếp lửa. Sôi tới lúc nước thành dẻo quánh trước khi khô rặt. Những miếng mỡ hóa trong veo chen với phần nạc ngả vàng nâu, bốc hơi thơm lựng. Mùi thơm chầm chậm bò lan theo khứu giác khiến cái bụng vừa mới ăn cơm bỗng dưng lại thấy đói cồn cào…
Bập bùng lửa đỏ góc sân nhà chú Tám Râu cuối xóm là hai nồi bánh chưng, bánh tét lừng lững cao nghều bắc trên mấy cục đá to, đun bằng củi gộc. Chú Tám lâu lâu lại chạy giở vung thăm chừng, châm thêm nước. Khói bếp cuộn với khói nồi bốc cao có ngọn, tỏa bung như chiếc nấm khổng lồ lừng lững mọc nơi sân nhà chú trong buổi chiều cuối năm. Mùi khói - ngoài mùi ngai ngái của củi đun - còn thoảng hơi thơm lá gói, vấn vương thêm hương nếp cái mơ hồ. Chú Tám gói bánh tét, bánh chưng ngon có tiếng khắp làng. Mấy nồi bánh kia không chỉ phần nhà chú; còn có cả của bà con lối xóm gửi nhờ. Quen thuộc, nghe mùi khói nấu đã có thể hình dung những lát bánh nếp dẻo quẹo chân răng chêm nhân hành mỡ mặn mòi. Tết truyền thống của người Việt thiếu gì thì thiếu, sao có thể thiếu đi món bánh tét bánh chưng?
Mà thôi, loay hoay từ đầu làng tới cuối xóm, có vẻ như khói chiều cuối năm toàn liên quan đến chuyện… uống ăn. Không đâu, bếp nhà tôi mẹ đang nấu nồi nước gội đầu to bằng các loại lá thơm hái trong vườn. Nước ấy dành cho cả nhà đem tắm gội thơm tho mà đón chào năm mới. Còn nữa, còn khói từ chiếc bàn ủi (bàn là) than quạt đượm chị Ba chuẩn bị đem ủi đồ mặc Tết. Mùi than hồng trong cái lạnh chiều cuối năm tỏa ra ấm sực. Và đương nhiên, khói trầm thơm ngát bốc lên từ bàn thờ gia tiên là dấu hiệu cha đang sửa soạn cho lễ cúng giao thừa…
Y NGUYÊN
