Thành đưa tay dụi mắt khi gió chiều đã hiu hiu trước cửa sổ cạnh đầu giường. Đếm ra, một năm làm xa nhà, Thành chỉ về thăm quê được đôi lần. Lần nào cũng nằm quá giấc trưa. Buổi chiều ở đây dịu lắm, chẳng thấy khí trời vẩn đục màu khói bụi, không nghe rít bên tai tiếng còi xe những giờ tan sở. Thành quên bẵng đi cái cảm giác hối hả những ngày đi làm cửu vạn. Ừ thì, chuyện mưu sinh! Thành - một cử nhân ngành kỹ thuật thất nghiệp đổ về Sài Gòn cũng chẳng khác bất kỳ người dân tứ xứ nào, nhọc nhằn bán sức. Chưa nói đến việc ở chỗ làm của mình, Thành chứng kiến không ít những người phụ nữ đã ở cái ngưỡng tứ tuần mà vẫn bốc hàng đến vẹo cả cột sống. Chỉ có điều, Thành đau khổ vì nghĩ mình thấp hèn, còn họ thì không. Dù cái đau khổ ấy chỉ bằng một phần nghìn nỗi tù túng ngày Thành ra trường, nằm dài ở nhà, không một xu dính túi và “muối mặt” khi nghe người trong làng kháo nhau về sự lười nhác và bất tài của mình. Giờ, trừ tiền ăn tiêu, mỗi tháng vẫn dư được vài trăm ngàn gửi về cho mẹ. Bà tuy chưa già nhưng sức đã yếu, mắt lại mờ hẳn đi một bên, đến xem tivi còn khó. Thành là con một, chỉ cậy vào chị Thu hàng xóm lúc tối lửa tắt đèn chạy sang...
Còn nhớ những ngày đông năm ngoái, trong lúc đứng chờ xe hàng ở cổng chợ, Thành bập điếu thuốc vào kẽ môi cho đỡ cóng, cứ ngỡ mình là một lao động phổ thông “chính hiệu”, chưa từng vắt óc trên giảng đường và thấy đời chua hơn giấm. Đợt này về, Thành định bụng sẽ không quay lại, để rời bỏ cái nghề cửu vạn đêm, để không còn phải ám ảnh vì những giờ oằn mình thức trắng, và nhất là, không phải kéo sụp chiếc mũ lưỡi trai xuống quá nửa mặt, cắm cúi đi, băng qua những kẻ quần là áo lượt trên đường phố bằng tất cả sự khốn cùng của mình. Nhưng một xã ven đô như quê Thành còn nghèo quá, nhìn đâu cũng thấy sự tối tăm, buồn thảm. Lấy gì nuôi mẹ, nuôi thân?
* * *
Thành rảo bước ra đầu ngõ. Cụm mẫu đơn nhà ai đã đơm mấy nụ phơn phớt đỏ trên cành. Tiếng gió đông khe khẽ. Từ hôm về đến giờ, Thành chưa đi thăm lại xóm làng, quên rằng mình đã từng thông thuộc mọi kẽ ngách nơi đây. Trong trí nhớ của Thành, làng quê chỉ là dăm bảy nóc nhà và hàng cây chơ vơ trong ráng chiều hoai hoải tím. Một nỗi buồn mun mút đến vô cùng. Dường như càng bước ra đường, Thành càng thất vọng về chính mình. Tâm tư ấy tràn cả vào lồng ngực, chẳng thể nào ngăn nổi. Quang cảnh của chốn quê nghèo chiều nay sao đổi khác nhiều quá? Nắng đổ vàng trên thềm những ngôi nhà ngói cũ, lũ trẻ con đi học về tíu tít gọi nhau. Thành vẫn nở nụ cười nhạt thếch trong một chiều thu êm ả, không lúc nào cho mình cái quyền được bình yên. Gió thổi lên ngực Thành đến se sắt. Ngẩng lên tìm hướng khác quay về. Bỗng! Thành đứng khựng lại, sửng sốt khi bắt gặp hình ảnh ông cụ với xe bán ổi ngay ở miếng đất bỏ hoang trước mặt mình. Là ông sao? Người bán ổi dạo của gần 20 năm về trước? Thành không tin! Làm gì có ai trung thành với nghề bán ổi dạo cơ chứ. Đó không phải là nghề. Hàng ổi nom vắng khách, Thành tiến lại gần, cúi đầu chào:
- Bác Minh phải không ạ?
Ông Minh tháo chiếc kính đã cũ mèm, nheo mắt, muốn nhìn cho ra chàng trai trước mặt nhưng tỏ vẻ bất lực. Ông gật đầu và cười hiền:
- Mua ổi không cháu, còn 2 xâu.
Trời ơi! Đúng bác ấy rồi, Thành rơm rớm mừng như thể vừa gặp lại người thân sau bao ngày xa cách. Thành không thể đoán được những vết chân chim hằn trên gương mặt ông cụ bây giờ đã che giấu đi bao nhiêu đổi thay của mùa, bao nhiêu cơ cực của cuộc đời. Gần 20 năm trôi qua, hình ảnh bác cặm cụi chở xe ổi đi khắp các hang cùng ngõ hẹp của vùng đất này và tiếng rao: “Ai ổi không” là một phần ký ức thời thơ ấu của những đứa trẻ nghèo trong xóm. Còn nhớ, đối với Thành, những xâu ổi quẹt với muối ớt cay cay ngày ấy là một thức quà xa xỉ. Dăm bữa nửa tháng mới được một xâu, có hôm trả vài trăm đồng, có hôm xúm xít đổi cả hàng tá lon, chai... nhặt được cùng đám bạn. Bác nay già thật rồi, râu tóc bạc đi cả và đoán chừng vẫn còn lẻ bóng. Thành đỡ lấy 2 xâu ổi trên đôi bàn tay lốm đốm vết đồi mồi của ông lão, tiện lời, hỏi một câu vụng về:
- Bây giờ bác sống cùng với ai ạ, sao chưa nghỉ ngơi hở bác?
Ông Minh trầm ngâm một đoạn, bóng dáng xiêu vẹo trong gió chiều, nét buồn phảng phất nơi mắt sâu như soi rõ dư vị của một đời cần lao. Thành thấy mình lỡ lời.
- Thời niên thiếu, bác chỉ lo chạy giặc. Bố mẹ của bác mất cùng một ngày, bác mồ côi nên chẳng được học hành bao nhiêu, làm việc gì cũng khó. Nhưng nghề bán ổi này cũng vui cháu ạ. Bán dạo đã thành cái nghiệp của bác rồi. Một ngày ngồi nhà cũng không yên...
- Ngày bán vài xâu ổi thế này, bác đủ sống chứ ạ? - Thành thấy mình trưởng thành lên nhờ hỏi những điều mà thời trẻ con, Thành chẳng bao giờ quan tâm đến.
- Ừ, chẳng vợ con gì. Vừa đủ đấy cháu.
Hóa ra, bán ổi dạo cũng là một nghề ư? Trước mắt Thành bây giờ rõ là một người đàn ông đã đi quá nửa đời người, vẫn say sưa nói về nghề bán rong như thể đó là nghề cao quý nhất. Vậy mà, trong những ngày lăn lộn kiếm sống ở phương xa, Thành vẫn mơ tưởng đến một lúc nào đó, sẽ có nghề nào đó sáng rỡ, xứng với cái tài năng của chính mình. Lúc ấy, càng nghĩ về viễn cảnh tươi đẹp đó, Thành càng chán ghét cái nghề “vừa ráo mồ hôi là ráo tiền” của mình. Chiều nay, Thành thấy mình đổi khác.
Nhìn mớ tóc bạc của ông lão cứ phất phơ trong một chiều đông, Thành bỗng thấy thư thái trong lòng, tưởng như đã ngẫm ra một điều gì lớn lao lắm. Thành chào bác Minh rồi bước đi. Nửa đường còn quay lại nhìn thêm lần nữa. Có gì như đang che phủ cả tâm hồn Thành ngay lúc ấy. Thành đột nhiên chạy lại:
- Cháu mời bác về nhà ăn với mẹ con cháu một bữa cơm. Nhà cháu ở ngay đầu ngõ. Nhà còn ít rượu chuối, tối nay bác cháu ta nhâm nhi.
Bác Minh gật đầu rồi chỉ vào xe hàng, bảo:
- Bác dọn đã.
Thành tin là bác sẽ đến nên thong thả ra về. Ngang qua giàn bông giấy phủ kín một mảng tường rêu, Thành thấy tất thảy cảnh vật xung quanh mình như sáng lên. Thứ cảm xúc trong trẻo cứ chảy khắp cơ thể Thành, quấn chặt vào quần áo, tóc tai khiến cho người trai ấy càng thêm thấm thía. Chiều đã muộn lắm. Thành ngẩng nhìn đồng hồ rồi rảo bước thật nhanh. Con đường làng trước còn u ám nay bỗng thanh mát lạ thường. Ngẫm lại, suýt chút nữa Thành đã tự giết mình bằng sự mặc cảm của chính mình. Từ giờ trở đi, Thành không thấy mình đớn hèn nữa. Một người đàn ông như bác Minh có thể dành cả đời cho nghề bán ổi dạo, vẫn tươi cười hãnh diện. Vậy tại sao Thành lại không thể thôi cái ý nghĩ rằng nghề cửu vạn là một nghề thấp hèn, đáng xấu hổ. Cuộc sống chẳng thể nào có quá nhiều sự lựa chọn. Thành nghĩ vậy và bắt đầu chấp nhận mình, dễ chịu với chính mình, dù thấu trong tim vẫn mong có ngày được trở thành một kỹ sư đúng nghĩa.
* * *
Sương đã xuống, bữa cơm nhà Thành tối nay có ba người. Thành không thấy đói nhưng cũng ráng ăn thêm bát nữa, cố để ông Minh thật tự nhiên. Mẹ Thành gắp miếng cá nục hấp bỏ vào chén ông bán ổi quen thân, ân cần nói:
- Trưa nào không về thì ghé lại tôi ăn cơm. Có mình tôi với cái Thu hàng xóm nhà này. Ông đừng ngại.
Tiếng cười nói vang vang dưới ánh điện tù mù. Chừng lúc sau, Thanh tiễn bác Minh ra đến tận cổng. Đầu tuần tới, Thành sẽ vào lại Sài Gòn, chủ các xe hàng đã điện chiều giờ. Nhìn xâu ổi cắm ở bàn, Thành nghĩ về kế sinh nhai sắp tới.
Một chiều đông trôi êm...
