Mùa đông. Những con cua đồng theo nước dạt trôi, bám leo lên các bờ ruộng cao, lổm ngổm bò cả vào sân vào vườn nhằm tránh ngộp. Nước lễnh loãng trắng đồng tưởng như không có gì ăn nhưng - lạ lùng thay - đám cá cua mùa này đều rất béo. Cá rô, cá trê nướng xèo xèo mỡ chảy; còn cua đồng hễ tách mai là lộ ngay lớp gạch cua vàng rực. Anh Năm đi thả lờ luôn nhớ tóm riêng lũ cua mắc lờ mang về nhốt trong chum đất. Chum có nắp đậy cho đám cua giỏi leo trèo khỏi tẩu thoát, yên tâm nằm đợi ngày ra chợ hoặc… vô xoong. Ra chợ ít thôi, bởi cua đồng bán rẻ mà cua mùa này lại ngon. Mẹ tiếc, bảo để ăn dần.
Ngày bận việc đồng, cần nấu nướng nhanh để còn ra ruộng mẹ sẽ làm món mắm cua. Bắt độ chục con cua đồng xỏ ghim tre đem nướng bếp lửa than. Cua chín, tách mai tách yếm bỏ ngoe càng, lấy phần thân đem giã lộn cùng muối, bột ngọt và lá é (hương nhu) trắng. Và ớt, rất nhiều ớt. Mắm cua đồng mà ăn không cay dứt khoát không ngon.
Giã kỹ, cho tới lúc mọi thứ nát nhừ, quện nhau thành một khối sền sệt, xanh um màu lá hương nhu điểm vài tia ớt đỏ. Vét ra tô bày lên mâm; món mắm cua đồng thơm phưng phức mùi cua, mùi lá é quyện cùng mùi ớt hăng hăng, nghe thoảng qua đã khiến bụng đói cồn. Mắm cua đồng ăn cùng rau sống và cơm trắng bốc hơi giữa ngày đông sao ngon đến lạ lùng. Ngày nhỏ tôi mê món mắm cua đồng, ăn chưa bao giờ biết ngán. Bạn tôi còn “sùng bái” món mắm cua hơn nữa. Nghe bạn kể: Ngày nhỏ, nhà ông bác bên cạnh thường làm mắm cua đồng.
Đã ăn cơm nhà căng bụng, nhưng nghe bên nhà bác mùi mắm xông lên thơm điếc mũi bụng lại réo sôi ùng ục. Vậy là - kiếm cớ cõng em đi chơi - lẻn vượt rào sang, cà rà chờ ăn cho được bát cơm với mắm cua đồng. Mẹ mắng bao nhiêu lần vẫn không chừa cái tật đi “ăn chực” mắm! Bạn tôi sau này làm quan, ở phố; vậy nhưng mỗi dịp tôi đến chơi, bạn vẫn nhớ dặn vợ đi chợ tìm mua cua, mua lá é trắng, ớt xiêm về làm mắm cua đồng. Còn tôi, mâm cơm dọn ra, tôi cứ chúi mũi vào tô mắm và rổ rau, không màng thịt cá…
Đã là chuyện xưa - cái thời cua đồng sinh sôi tràn lan, bò hàng đàn lổm ngổm. Hậu quả của việc xài thuốc bảo vệ thực vật không kiểm soát đã gần như tận diệt cua đồng. Lâu lâu thử dạo chợ quê mới hay: hình ảnh những chú cua đồng bị buộc xâu hàng chục được các bà mẹ quê bưng mẹt bày bán một thuở nào đã thật sự biến thành ký ức. Mùa đông lạnh, đem nỗi nhớ mắm cua đồng tỉ tê cùng vợ, vợ cười ngất: nay anh thèm ăn… cua bể họa may em còn tìm được chớ cua đồng thì thua!
Y NGUYÊN
