Quê tôi đến tháng 9, 10 âm lịch hàng năm là mùa mưa lũ, ai cũng mong đợi được thưởng thức cá trôi với vị ngon ngọt, béo ngậy. Mỗi năm chỉ có một lần cá trôi theo con nước lũ.
Quê tôi ở Củng Sơn (huyện Sơn Hòa), nằm bên tả ngạn sông Ba, vùng núi Phú Yên, đến mùa mưa lũ có nhiều loại cá nước ngọt như: cá trê, cá nhét, cá rô, cá lúi, cá ngạnh… và con cá trôi đậm đà hương vị.
Cá trôi hình thon thon, vảy nhỏ, chỉ khoảng 2-3 lạng. Đặc tính của con cá trôi không ăn mồi giun, dế móc câu, nó chỉ ăn rong rêu và cỏ. Cho nên, muốn bắt con cá trôi phải giăng lưới, quăng chài, đơm đó, đơm sa. Mùa hè cá trôi ở thượng nguồn sông Ba, sông K’rông Năng, sông Hinh, đến mùa mưa lũ nó về suối, lên ruộng để sinh sản. Những luồng nước chảy êm êm bên bãi cỏ, trảng đế, cá trôi men theo đó lên ruộng nên họ chặn sa, đơm đó để bắt. Ở Củng Sơn, người ta bắt cá trôi ở suối Bùn, suối Ngang, suối Cá, rộc Cây Sung, đồng Đình.
Cá trôi thịt nhiều, ít xương, ngon nhất là những con chưa đẻ, bụng còn trứng non màu trắng gạo, con cá này béo, thơm lựng. Chế biến cá trôi rất đơn giản, nấu mẳn mẳn nêm lá gừng và ớt xiêm cay cay. Có thể chế biến món nướng trên lửa than, dằm với ớt xiêm mắm ngò, chấm với cải non, đọt rau lang hoặc kho keo với tiêu xanh, chấm với bầu, bí, mướp non luộc. Mùa mưa lành lạnh ăn cơm với các món từ cá trôi no đến “cành hông”.
Những năm nước thuận dòng, cá trôi theo luồng nước xâm xấp lên ruộng, nhiều người dùng nôm để bắt cá, có những lạch nhỏ cá ức nước lội từng đàn người ta bắt bằng tay, một buổi cũng được vài ký. Đồng trên, ruộng dưới tiếng nói, tiếng cười của những người đi đánh bắt cá trôi vui như đám làng, quên đi cái lạnh của những cơn mưa mùa đông.
Bắt cá trôi mùa nước lũ ở quê tôi là thú vui, và còn cải thiện bữa ăn, thưởng thức hương vị cá nước ngọt sông, suối từ thượng nguồn về ruộng đồng mỗi năm chỉ có một lần, một món quà thiên nhiên ban tặng cho người dân quê.
TRẦN LÊ KHA
