Chỗ đó trước đây là sân kho, mùa thu hoạch, nông dân quanh vùng phơi lúa. Mấy năm gần đây, máy gặt đập, tuốt lúa phun rơm tại ruộng, nông dân gánh rơm về sân kho chất đống để làm “lương khô” cho bò. Hàng chục đống rơm chen lấn trong sân kho, nhiều người đi ngang qua lạ mắt trầm trồ: Xóm “đống rơm”.
Để chất đống rơm, ban đầu người ta đào lỗ trồng nọc ngựa (cột chôn) rồi vun rơm lên. Chất rơm thường phải hai người. Người đưa rơm, hai tay cào như xáng cạp, ôm mớ rơm xồm xoàm rồi cuộn vo tròn lại quăng lên. Người chất rơm vun để rơm “ôm” cây nọc, cứ thế rơm từ dưới thấp chồm lên cao. Từ cây nọc gầy giơ xương, người chất rơm “xây” đống rơm mập, to đùng. Hồi nhỏ tôi bị sốt rét, vừa bớt bệnh, miệng chưa bén cơm, ăn không được, má tôi ép: “Ráng ăn vô con, người mập như đống rơm không cơm cũng ngã!”.
Đống rơm có nhiều “kiểu dáng”, có đống rơm người ta tủ lên trên tấm ni lông rồi tròng trên đầu đống rơm lốp xe gắn máy cũ đè xuống để gió không bay. Có người làm “ngù” rơm, quấn bó rơm nhỏ trên đầu cây nọc cho nước mưa không thấm vào cây chảy luồng qua giữa đống rơm. Có người thì lấy chai dầu ăn cắt làm hai, lấy phần đít chai úp ngược vào đầu cây nọc. Còn có người lấy cái gàu sứt then (quai) úp trên đầu cây cho lâu mục.
Xóm “đống rơm” nằm cạnh cánh đồng, những ngày nắng chói chang, nửa buổi sáng hay nắng xế chiều, đống rơm “ngả bóng đời mình”, có người làm đồng gần đó vào núp dưới bóng đống rơm ăn nửa buổi. Người chăn vịt chạy đồng vào ngồi dựa lưng vào đống rơm, gió đồng hiu hiu, ngủ ngon lành.
Nhà tôi ở gần xóm “đống rơm” nhưng khuôn viên nhà rộng, ba không chất rơm ngoài sân kho mà chất ở sau hè. Ba chất đống rơm xong, má dùng cào chỉa “chải” mớ rơm lồi quanh đống rơm, ôm mớ rơm đó bỏ trong ky rách để dành lót ổ gà. Cô Mười hàng xóm thấy khuôn viên nhà rộng nên cô hỏi xin chất ké đống rơm. Cô Mười nuôi vịt chạy đồng, vịt đẻ cô chở trứng bỏ mối. Chở trứng vịt trong giỏ cần xé lót rơm chất lớp lang, rơm khô “nâng niu” từng trứng vịt, chở 500 trứng còn nguyên 500, còn không có rơm lót, chở 100 trứng bở 100 trứng. Năm nào cô Mười cũng chất đống rơm sau hè nhà tôi “thủ” để lót chở trứng vịt. Có lần nhà tôi với nhà bên cạnh xích mích chuyện con gà con vịt, người trong xóm đến hòa giải, khuyên: Hai nhà cách nọc rơm, bên này nhịn một tiếng, bên kia nín một lời cho xóm làng êm đẹp!
Rơm khô cực kỳ bén lửa, chỉ cần than lửa nhỏ rớt xuống ngún rồi phựt cháy. Nhưng từ hồi nào đến giờ chỗ sân kho chưa bao giờ xảy ra hỏa hoạn. Mùa lũ năm rồi hồ thủy điện đầu nguồn sông Cái xả lũ, nước chảy xiết vào sân kho “bứng” gốc cuốn trôi hàng chục đống rơm mập to. Còn những đống rơm phía trong dãy nhà tôi bị nước lũ ngâm mục nát.
Người trong xóm xót xa, công tình chất rơm trữ, bò chưa kịp ăn, nước lũ “ăn” hết. Sau đợt lũ, cả xóm không còn cọng rơm lót ổ gà. Để có thức ăn cho bò, mỗi nhà nhơn ra một người túc trực “chạy” thức ăn cho bò. Lúc thì vô gò cắt cỏ bờ, cỏ bụi trong sắn mía, lúc thì ra ruộng mót lúa chét (lúa tái sinh) gánh về cho bò ăn.
Cô Mười lên tận Đồng Chay, chỗ ấy vùng cao ít bị ngập lụt hỏi mua rơm. Đi từ đầu thôn đến cuối thôn hỏi nhưng không có ai chịu bán. Cô thấy nhà có hai nọc rơm chất sau hè liền đi vào, hỏi thăm một hồi nhận ra “bà con còn gần” nhưng do cả hai là phụ nữ từ khi theo chồng ít về lại quê cũ nên thời gian dài không gặp. Người ấy “nhín” bán một đống rơm, còn một đống để dành cho bò ăn. Cô chưa kịp hỏi giá thì có người đi thẳng vào năn nỉ chủ nhà hỏi mua rơm, đắt rẻ gì cũng mua để lót trên thùng xe chở dưa hấu. Dưa hấu chở từ Phú Yên ra đến Lạng Sơn mà không lót rơm thì thùng xe “cạp” riết, vỏ dưa nát vụn…
Cô Mười về, qua nhà tôi khoe: Đi mua rơm gặp chỗ “ơn nghĩa lắm” người ta mới để lại đống rơm. Nhưng rơm khô nay có giá lắm, cô bán hai phân vàng, mang gần triệu bạc lên mới mua nổi đống rơm.
MẠNH HOÀI NAM
