Thời gian khó, con nít quê tôi hầu như tự chăm sóc bản thân, kể cả việc ăn uống. Ba mẹ quần quật ngoài đồng suốt ngày, không có thời gian để lo cho con cái. Vì vậy những buổi đi học về, chúng tôi phải tự nấu cơm, làm đồ ăn, giặt giũ, thậm chí chăn trâu, giữ vịt... Nói là làm đồ ăn chứ thật ra nhà chẳng có gì ăn ngoài rau luộc chấm tương, chao hay kho quẹt ăn với rau sống. Thỉnh thoảng, nồi cơm khi sáng vẫn còn, tôi dùng vào việc rang cơm ăn. Cơm rang là món ăn thường trực của tôi và những lũ trẻ con trong xóm. Ngay cả những buổi sáng đến trường, nào có tiền mua quà bánh, phải ăn cơm rang cho đầy bao tử để có sức học hành. Cứ tầm buổi tinh mơ, ba mẹ dậy nấu cơm dỡ ra đồng dành cho buổi ăn trưa. Còn dư lại một ít, mẹ vội cho vào chảo rang làm “bữa điểm tâm” cho tôi lót dạ.
Ngày đó, hầu như đứa trẻ nào cũng biết món cơm rang. Bởi nó được truyền từ nhiều thế hệ trong gia đình. Muốn sinh tồn thì ăn để sống. Mà để không ngán khi không có thịt cá chỉ có cách là rang cơm, nhờ mùi hương của tỏi quyện vào mỡ để thu hút khướu giác, vị giác và bao tử. Để làm món này đòi hỏi phải có cơm nguội, cơm khô. Cơm nóng cũng có thể rang được nhưng còn mềm, gặp dầu sẽ có có vị chua, khiến món ăn mất ngon. Tuyệt đối không dùng cơm dẻo để rang vì độ ngậy của cơm và độ béo của mỡ khiến cho người ăn cảm thấy ngán thêm. Dùng muỗng dầm cơm cho nhuyễn, không vón cục để gia vị thấm đều. Bắc chảo cho thiệt nóng, cho mỡ heo vào, vừa đủ thôi để bảo vệ sức khỏe. Có thể dùng dầu ăn nhưng lại không thơm bằng mỡ heo. Khi mỡ heo sôi, đập dập tỏi, băm nhuyễn cho vào chảo đến khi thơm vàng. Cho cơm nguội vào, dùng vá đảo đều liên tục. Tiếp đó thì rắc một ít bột ngọt, muối, tóp mỡ khô giòn lên cơm và lại đảo tiếp. Rang đến khi nào hạt cơm khô, săn lại thì có thể tắt bếp. Để vào cơm một ít hành lá xắt nhuyễn. Muốn cơm có màu đẹp thì để bột nghệ vào, hạt sẽ vàng ươm.
Những ngày đi nhặt được trứng vịt chạy đồng đẻ rớt, tôi mang về nhà chiên vàng, xắt hạt lựu rồi trộn vào cơm rang cho bắt mắt, thơm ngon và cầu kỳ hơn. Để trứng chiên như miếng bánh bông lan phồng lên thì chỉ nên dùng gia vị là bột ngọt và muối đánh với trứng (không dùng nước mắm). Khi chiên phải đậy nắp chảo kín, để lửa liu riu cho chín đều. Sau đó dùng dao cắt hạt lựu cho vào cơm.
Cơm rang thì phải dùng với nước mắm. Nước mắm ở quê rất ngon, thơm do ở nhà tự ủ chứ không mua. Cho một ít bột ngọt vào chén, vắt một miếng chanh vào, dằm ớt vào chén cho cay, rót nước mắm vào đó và dùng đũa quậy cho đều. Cơm được múc ra đĩa, rưới tí nước mắm lên cơm và ăn. Vị béo của mỡ heo, ngọt nhạt của cơm, mặn mà của nước mắm, hăng hăng của hành lá, thơm cay của tỏi và giòn giòn của tóp mỡ làm cho cơ miệng tôi cứ hoạt động liên tục. Bữa ăn đơn giản thôi nhưng tôi lại thấy ngon làm sao (cũng có lẽ là vì đói). Có đôi khi tôi rủ bạn bè lại nhà ôn bài rồi cùng nhau làm cơm rang ăn trong tiếng cười nắc nẻ.
Thời gian khó giờ đã qua đi, nhưng thỉnh thoảng làm lại món cơm rang, tôi vẫn thấy ngon miệng. Lục lại ký ức tuổi thơ trong không gian mới, tôi bắt gặp hình ảnh cậu bé đen nhẻm ngồi bê tô cơm rang nhai ngấu nghiến trước hiên nhà.
HOÀNG DUY
