Tôi không muốn dùng tiếng “khổ qua” để gọi tên loài trái đắng mà người quê mình quen gọi là ổ qua. Loài trái mang vẻ gai góc mà mướt mát. Loài trái mà thường trẻ không mê nhưng càng nhiều tuổi càng điếu đổ, ăn hoài không chán. Bao đời nay, ổ qua vẫn luôn là thức ăn được yêu chuộng ở nhiều vùng miền, không chỉ nước Việt.
Trái ổ qua ăn đã ngon nhưng đọt và lá cũng ý vị chả kém. Tô canh đọt ổ qua nấu tôm cũng giá trị ngang hàng với nồi ổ qua nhồi thịt hay xắt lát. Bữa cơm giữa mùa nồng nực mà húp chén canh ổ qua thì còn gìbằng.
Loài này được đánh giá là trồng khó có ăn nếu không phun thuốc trừ sâu. (Hóa ra sâu bọ cũng thích vị đắng). Người ta vẫn truyền tai nhau là các nhà vườn canh tác ổ qua luôn phải phun thuốc độc, rồi lại trực tiếp nhúng từng trái vào thuốc kích thích để nhanh phổng phao. Nhiều bà nội trợ còn truyền kinh nghiệm là không nên chọn mua những trái ổ qua quá to, quá bóng bẩy…
Lòng vẫn dặn lòng là vậy. Thế nhưng vẫn khó cưỡng nổi trước tô canh ổ qua ngun ngút xanh um nơi quán xá. Lại cả cái khoái khẩu của món ổ qua sống ướp đá ăn kèm với thịt chà bông. Ổ qua sống đã thơm giòn lại còn… giã rượu, thế mới điếng người.
Vốn thích màu xanh ngọc ngà và vị đắng mềm môi của ổ qua, nên có khoảnh đất trống nào là tôi cắm hạt. Đã không ít lần trắng răng khi từng dây ổ qua bị sâu bọ phá nát, tôi vẫn không nản. Nghe nói mùa tháng tư ổ qua ít sâu bọ, tôi mua nhúm hạt vềtrồng hiên nhà. Tuyên bố trồng cây không dùng thuốc độc, “sâu ăn còn để lại gì là phần mình”. Vậy mà có ăn. Tôi tưới bón không kỹ cho lắm nhưng kết quả chẳng đến nỗi nào.
Lượt thu đầu, trái dày và lớn, cả nhà ăn thỏa thích. Thế nhưng trái ít dần và nhất là trở nên đì đẹt khi dần về cuối (gọi là ổ qua đèo, vớt vát). Nhiều trái chỉ bằng ngón chân, ngón tay. Tôi định bỏ quách cho héo khô cùng với dây, rồi dọn cùng lúc. Thế nhưng tiếc ổ qua sạch, vợ tôi vơ vào lưng rổ, rồi tỉ mẩn ngồi nhồi thịt, cũng hầm hẳn một nồi như ai.
Vậy mà không ngờ ngon… bất tử. Mỗi trái ổ qua nhồi chỉ vừa đủ lủm, chẳng cần phải xẻ ra nhiều miếng như ổ qua… chuyên nghiệp. Vậy là ngon đắng ngon đót. Trái ổ qua nhồi mềm mại pha chút sần sật (vì da sắt lại trong sự… đèo bòng) tan quyện trong miệng, gây hứng khởi miên man. Vị thơm đăng đắng của nước và cái của nồi ổ qua đèo cũng mang một đường nét khác hẳn…
Thì ra sự sang trọng nào cũng cần chút tình cờ và dân dã. Món ngon chỉ tuyệt đỉnh khi có yếu tố bất ngờ và… hoàn toàn trong sạch. Tôi gọi ấy là hạnh ngộ.
ĐÀO ĐỨC TUẤN
