Tại TP Hồ Chí Minh, Hội Xuất bản Việt Nam vừa phối hợp với đồng đội và gia đình tổ chức giới thiệu tập sách đầu tiên trong sự nghiệp của ông: Phan Duy Nhân - Thơ và Đời. Thơ Phan Duy Nhân chính là nét son quá khứ khách quan và chân thành của một người dấn thân. Có thể có người không thích điều gì đó về ông, nhưng tôi tin khó ai phủ nhận sự “nhập thế quyết liệt” của người và thơ ông một thời, với tình yêu nước nồng nàn và sẵn sàng xả thân vì lý tưởng: “Máu một dòng rơi hờn như giọt đá/ Thơ một lời dội lại tiếng kêu van”!
 |
| Nhà thơ Phan Duy Nhân và bìa sách “Phan Duy Nhân - Thơ và Đời” - Ảnh: P.HOÀNG |
YÊU NƯỚC, NHẬP THẾ VÀ DẤN THÂN
Đối với thế hệ trẻ ngày nay, nhà thơ Phan Duy Nhân có thể ít được nghe nói đến, nhưng đó lại là một tên tuổi nổi tiếng của thế hệ những người xuống đường trong phong trào học sinh - sinh viên (HSSV) đô thị miền Nam trước năm 1975. Ông tên thật Phan Chánh Dinh, còn có tên khác là Nguyễn Chính, sinh ngày 6/10/1941 ở Triệu Ái (Triệu Phong, Quảng Trị). Cha làm công nhân hỏa xa ở Đà Nẵng, là một cơ sở cách mạng bí mật, nên từ nhỏ ông theo vào đây học tập.
Sau khi đỗ Tú tài II, ông vừa đi dạy học kiếm sống vừa theo học đại học Văn khoa và đại học Luật khoa ở Huế. Dấn thân vào con đường cách mạng, ông trở thành một thủ lĩnh của phong trào HSSV xuống đường tranh đấu vì sự nghiệp thống nhất đất nước. Ông tham gia sáng lập và lãnh đạo Hội Liên hiệp Thanh niên HSSV Giải phóng và là hội viên Hội Văn nghệ Giải phóng Trung - Trung Bộ.
Sau sự kiện 76 ngày đêm của phong trào yêu nước nổi dậy làm chủ Đà Nẵng năm 1966 mà Phan Duy Nhân là lãnh đạo công khai và chủ chốt, ông bị lộ phải thoát ly lên chiến khu tiếp tục hoạt động. Đầu năm 1968, ông được giao trọng trách Chủ tịch UBND cách mạng lâm thời TP Đà Nẵng, tham gia cuộc Tổng tấn công và nổi dậy xuân Mậu Thân, dẫn đầu cuộc biểu tình lớn chiếm trụ sở chính quyền cũ, bị địch bắn gãy chân và bị bắt ở nội đô Đà Nẵng. Ông trải qua nhiều nhà tù ở miền Nam trước khi bị đày ra Côn Đảo, đến đầu năm 1974 mới được trao trả tại Lộc Ninh theo Hiệp định Paris, trở về Khu ủy V công tác mặt trận.
Năm 1975, đất nước thống nhất, ông lần lượt giữ nhiều trọng trách về công tác dân vận, tôn giáo ở Quảng Nam - Đà Nẵng, rồi ra Hà Nội nhiều năm làm Quyền Trưởng ban Tôn giáo của Chính phủ trước khi về hưu sống tại TP Hồ Chí Minh, chu du nghiên cứu thiền học.
Phan Duy Nhân là một tài năng thơ, sớm có thơ đăng báo ở Sài Gòn từ năm mới 15 tuổi. Bước vào con đường tranh đấu, ông dùng thơ làm vũ khí thực thi lý tưởng của mình, trong đó bài Thư gửi các bạn sinh viên sáng tác năm 1964 được xem là mở đầu cho dòng thơ yêu nước xuống đường của tuổi trẻ đô thị miền Nam. Ngoài bút danh quen thuộc Phan Duy Nhân, ông còn có các bút danh Dương Phù Sao, Thiết Sử. Thơ ông đăng nhiều trên các tạp chí Bách Khoa, Văn, Văn Học, Sinh Viên Huế, sớm hình thành bản thảo tập Ngậm ngải tìm trầm nhưng không có cơ hội xuất bản.
Theo nhà nghiên cứu Huỳnh Văn Hoa, trong số những bạn thơ cùng thời ở miền Trung “ít ai có giọng thơ cay uất như ông”, bởi vì: “Triết học ông chọn là triết học nhập cuộc và xuống đường. Triết học đó không còn nằm ở giảng đường, ở những trang sách nghiên cứu, hơn thế, nó nhập thế và nhập thế một cách quyết liệt”.
NGƯỜI MỞ ĐẦU DÒNG THƠ XUỐNG ĐƯỜNG TRANH ĐẤU
Tập sách Phan Duy Nhân - Thơ và Đời, do Nhà xuất bản Đà Nẵng ấn hành tháng 10/2015, tuyển chọn một phần quan trọng trong số gần 600 bài thơ ông đã sáng tác, cùng một số bài viết của các tác giả khác về con người và sự nghiệp của ông, như: Thanh Thảo, Dương Đức Quảng, Huỳnh Văn Hoa, Nguyễn Hữu Thái, Phạm Văn Hạng, Hoàng Phủ Ngọc Phan, Mai Quốc Liên, Hồ Duy Lệ, Hồ Thế Hà, Lê Đức Hùng, Nguyễn Đông Nhật, Phạm Phú Phong, Lê Công Cơ, Nguyễn Nhã Tiên… và con gái út của ông là Hồng Chuyên.
Có người làm thơ in liên tục hết tập thơ này đến tập thơ khác. Có những nhà thơ cả đời sáng tạo nhưng khi nhắm mắt xuôi tay chưa có điều kiện nhìn thấy đứa con tinh thần nào của mình hình thành trong một tập sách. Nhà thơ Phan Duy Nhân dẫu muộn nhưng vẫn còn may mắn khi gia đình cùng đồng đội, bạn bè và những người yêu quý ông tổ chức bản thảo, in ấn và tổ chức ra mắt một tác phẩm sang trọng, nhất là khi ông tuổi cao lại đang lâm trọng bệnh. Mừng cho ông và cũng mừng cho thơ, mừng cho tình nghĩa giữa những người từng cùng chí hướng dấn thân vì đại cuộc.
Thơ Phan Duy Nhân chính là nét son quá khứ khách quan và chân thành của một người dấn thân. Có thể có người không thích điều gì đó về ông, nhưng tôi tin khó ai phủ nhận sự “nhập thế quyết liệt” của người và thơ ông một thời, với tình yêu nước nồng nàn, sẵn sàng xả thân vì lý tưởng như trong Thư gửi các bạn sinh viên ông viết:
“Nỗi căm hờn sôi trong lòng tuổi trẻ
Trong mắt anh trong tiếng chị kêu gào
Trong vỗ tay cười trước nỗi thương đau
Ta bừng giận sóng xô trời biển dậy
Ta đã khát trăm năm rồi cổ cháy
Vì kêu la trên nỗi chết không rời
Những anh hùng tuổi trẻ Việt Nam ơi”
Giữa hoàn cảnh bi thương “cầm tay nỗi chết” ấy, thơ không thể đứng ngoài cuộc, thơ thành tiếng kêu tiếng kèn xuống đường xung trận:
“Giây phút ấy tôi cầm tay nỗi chết
Sau lưng anh phường phố vẫn điêu tàn
Máu một dòng rơi hờn như giọt đá
Thơ một lời dội lại tiếng kêu van”
Hờn căm, nhập cuộc tranh đấu để hy vọng về một tương lai tươi đẹp cho dân cho nước, và bằng niềm tin mãnh liệt ông đã sớm dự cảm trong bài Phác họa viết từ giữa năm 1963:
“Thêm những tấm lòng rộng bằng đô thị
Thêm trẻ sơ sinh hớn hở chào đời
Thêm những sân ga chật người đứng đợi
Sợ lỡ con tàu chạy tới tương lai…”
Về sau, nhà thơ Phan Duy Nhân sáng tác nhiều thơ về tình yêu hoặc tâm sự mang đậm chất thiền, nhưng nổi bật nhất trong sự nghiệp thi ca của ông vẫn là những bài thơ hừng hực khí thế của một thời dấn thân tranh đấu từ đường phố đến lao tù. Và theo tôi, đó chính là điểm sáng mà người thơ “nhập thế quyết liệt” Phan Duy Nhân sẽ còn lại với thời gian.
PHAN PHÚ YÊN
