Ông Edward Schwarck, Giám đốc Chương trình châu Á thuộc Viện Nghiên cứu quốc phòng và an ninh Hoàng gia Anh (RUSI), mới đây cho rằng việc Trung Quốc hạ đặt giàn khoan Hải Dương-981 trong vùng biển của Việt Nam ở biển Đông là thách thức nghiêm trọng đối với khu vực.
Ông Schwarck nói rằng thời điểm Trung Quốc quyết định hạ đặt giàn khoan rất đáng chú ý. Nó xảy ra sau khi Tổng thống Mỹ Barack Obama có chuyến công du đến Đông Á, nơi ông đã đưa ra hàng loạt cam kết mạnh mẽ về an ninh, như những đảm bảo về an ninh cho Nhật Bản, hay 1 thỏa thuận hợp tác quân sự với Philippines.
Như vậy, quyết định của Trung Quốc bắt đầu hoạt động khoan thăm dò dầu khí ở biển Đông xét ở khía cạnh nào đó có thể là 1 phản ứng theo kiểu "vỗ mặt" Chính quyền Washington nhằm chứng minh rằng Bắc Kinh không bị ngăn cản bởi những cam kết an ninh của Mỹ. Theo ông Schwarck, Trung Quốc muốn khẳng định họ vẫn duy trì khả năng đẩy căng thẳng ở biển Đông leo thang tùy theo ý định của mình.
Ông Schwarck cũng cho rằng có lẽ còn tương đối sớm khi đề cập đến những ý đồ lâu dài của Trung Quốc ở biển Đông nếu xem xét bối cảnh họ hạ đặt giàn khoan dầu mới này. Tuy nhiên, đây có thể là 1 phần của chiến lược mà Trung Quốc đang triển khai nhằm thực hiện những bước đi có lợi, từ đó thúc đẩy việc thay đổi hiện trạng ở biển Đông. Hành động kiểu này của Trung Quốc tạo ra thách thức nghiêm trọng đối với Việt Nam và các bên có tuyên bố chủ quyền trong khu vực.
Theo học giả này, xét dưới nhiều góc độ khác nhau thì những tuyên bố hoặc quyết định triển khai hoạt động thăm dò dầu khí ở biển Đông đều đi ngược lại với chính sách hiện nay của Chính phủ Trung Quốc dưới sự lãnh đạo của Chủ tịch Tập Cận Bình. Chính phủ của ông Tập Cận Bình đề ra chính sách thiết lập mối quan hệ tốt đẹp và tin cậy với các nước láng giềng ở biển Đông. Và cũng xét dưới nhiều khía cạnh khác, thì vụ việc mới nhất này phản ánh những mâu thuẫn trái ngược nhau trong sâu thẳm chính sách của Trung Quốc đối với Đông Nam Á.
Trong khi đó, nhận định về việc Trung Quốc hạ đặt giàn khoan Hải Dương-981 tại vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) của Việt Nam trên biển Đông, ông Taylor Fravel, Giáo sư chính trị học tại Viện Công nghệ Massachusetts (MIT, Mỹ), chuyên gia nghiên cứu về các vấn đề lãnh thổ của Trung Quốc, cho rằng lý do nhiều khả năng nhất là vì mục đích chính trị chứ không phải kinh tế. Trả lời phỏng vấn nhật báo New York Times ngày 8/5, Giáo sư Fravel cho rằng xét về mặt kinh tế, khu vực Trung Quốc đặt giàn khoan chưa có nhiều bằng chứng là sẽ có trữ lượng hydrocarbon lớn.
Hơn nữa, giàn khoan Hải Dương-981, với chi phí xây dựng khoảng 1 tỉ USD, cực kỳ đắt đỏ khi hoạt động hàng ngày, và điều này đặt ra câu hỏi tại sao Công ty Dầu khí Hải dương Trung Quốc (CNOOC) lại thăm dò tại 1 khu vực khi không có triển vọng chắc chắn. Thay vào đó, Trung Quốc nhiều khả năng sử dụng giàn khoan để khẳng định và thực thi quyền tài phán đối với các vùng biển mà Trung Quốc tuyên bố chủ quyền tại biển Đông.
Đánh giá về cơ sở pháp lý của Việt Nam, Giáo sư Fravel cho rằng vị trí đặt giàn khoan Hải Dương-981 nằm trong EEZ mà Việt Nam tuyên bố chủ quyền tính từ đường cơ sở. Giàn khoan cách đảo Lý Sơn của Việt Nam 120 hải lý, và vì thế nằm trên thềm lục địa của Việt Nam và nằm hoàn toàn trong vùng EEZ 200 hải lý của Việt Nam.
L. Hội (tổng hợp từ Vietnam+)
